گذری بر تاریخچه ادبیات کهن فارسی

[MAHDIS]

ادبیات داستانی​

شاید مهم ترین زمینه ادبی در عرصه نثر فارسی، ادبیات داستانی باشد. سنت داستان پردازی در ایران باستان چنان با تاریخ و سرگذشت نیاکان درآمیخته بود که جدا ساختن یکی از دیگری امکان نداشت. وجود کتاب هایی مانند هزار افسان، که بعدها در دوره اسلامی به عنوان الف لیلة و لیلة اقتباس و در دوران قاجار با نام هزار و یک شب به فارسی ترجمه شد و نیز آوردن مجموعه داستان تمثیلی کلیله و دمنه از هند به ایران در دوره خسرو انوشیروان، از اهمیت این سنت در فرهنگ ایران پیش از اسلام حکایت دارد. در دوره اسلامی این میراث داستانی، ابتدا به عربی و سپس به فارسی دری منتقل شد. ابن مقفع کلیله را به عربی ترجمه کرد و مقدمه و باب هایی بر آن افزود.

سنّت عیاری و پهلوانی دوره اسلامی نیز آثار دیگری پدید آورد که از میان آنها می توان به داستان سمک عیّار اشاره کرد. این داستان را فرامرز بن خداداد ارجانی از زبان یکی از قصه پردازان به نام صدقه بن ابی القاسم شیرازی در اواخر قرن ششم نگاشته است.[4]

در ادامه، آثار دیگری چون روضة العقول با انشای محمد بن غازی ملطیوی و مرزبان نامه به انشای مصنوع و متکلف سعدالدین وراوینی پدید آمد. البته اصل طبری مرزبان نامه را مرزبان بن رستم بن شروین از زبان حیوانات و پرندگان و دیو و پری و آدمی در اواخر قرن چهارم فراهم آورده بود.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

از دیگر آثار درخشان در آسمان ادب فارسی کتاب هایی است که در قالب قصه ها و حکایت ها نگاشته شده است، از جمله کتاب چهار مقاله یا مجمع النوادر نظامی عروضی که هر چند به منظور روایت داستان نوشته نشده، در عمل، قصه ها و حکایت هایی دارد که بیشتر آنها غیرتاریخی و به چهار صنف طبیب، دبیر، منجم و شاعر مربوط است و در نوع خود، از آثار ب*ر*جسته نثر قرن ششم به شمار می رود.

همچنین کتاب های (ترجمه) فرج بعد از شدت و جوامع الحکایات هر دو با انشای محمد عوفی که بیشتر جنبه اخلاقی و ادبی دارند، از این نوع است. گونه دیگر، حکایت هایی است که در گلستان سعدی آمده و ارزش ادبی و فنی آنها بیشتر از اهمیت روایی شان است و برخی از آن به مقامه نویسی یاد کرده اند. از ویژگی ها و نوآوری های این کتاب، استفاده نویسنده از تمام شیوه ها و شگردهای نویسندگی فارسی مانند پرداخت زیبا، فشرده نویسی، بهره وری از شعر و ابزار شعری، نکته دانی، کاربرد تمثیل و حکایت، تنوع معانی و رنگارنگی الفاظ، دریافت های تیزبینانه از مسائل مهم اجتماعی و اخلاقی و سرانجام، ریختن همه اینها در ظرفی آراسته و پرداخته و پدید آوردن ترکیبی تازه در نثر فارسی است که اولاً طبع همه نفوس را در هر دوره ای سیراب می سازد و در ثانی آهنگ و سازوارگی خاصی در قلمرو زبان در ذهن و ذوق خواننده می نشاند.

در میان ده ها تقلیدی که از این کتاب صورت گرفت، می توان به بهارستان جامی، نگارستان معین الدین جوینی و پریشان قاآنی اشاره کرد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

ادبیات عرفانی​

از دیگر کتاب هایی که در ادبیات فارسی درخشیده اند، کتاب هایی هستند که درون مایه عرفانی دارند و محتوای آنها حکمت و فلسفه، تفسیر و تأویل قرآن و حدیث، بیان نظری عقاید و اصطلاحات صوفیانه، سخن درباره عشق و معرفت، نقد عقل، اثبات موافقت طریقت با شریعت، شرح اخلاق و آداب و رسوم خانقاهی و بیان سرگذشت مشایخ و بیان رؤیاها و مکاشفات و سخنان وجدآور و شطحیات صوفیانه است.

یکی از قدیمی ترین کتاب ها در زمینه ادبیات عرفانی، شرحی است که ابوابراهیم اسماعیل بن محمد بن عبدالله المستملی بخاری بر کتاب التعرف لمذهب اهل التصوف از ابوبکر کلاباذی بخاری نوشته است. در این کتاب ضمن شرح مفصل اصطلاحات صوفیان و بیان عقاید آنها و طرح عقاید اهل سنت، تلاش می شود موافقت کامل طریقت صوفیه با شریعت و سنت اثبات شود.

از معتبرترین کتاب های عرفانی، رساله قشیریه، اثر امام ابوالقاسم قشیری است. وی فردی بسیار پای بند به شریعت بود و کتاب خود را در جدا ساختن تصوف از انحراف های طریقت عصر خود نوشت.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

از دیگر کتاب های عرفانی مشهور و باارزش ، در کنار ترجمه رساله قشیریه، کشف المحجوب اثر ابوالحسن علی بن عثمان هجویری است. وی این کتاب را در پاسخ به پرسش های ابوسعید هجویری نگاشته و در آن، مهم ترین بحث های مسائل عرفانی مانند علم، معرفت، تصوّف، محبت، ملامت و نیز شرح احوال مشایخ و پیشوایان تصوف از صحابه و تابعین و اهل بیت، فرقه های تصوف و مذاهب، مقامات، حکایت ها و نیز سخنان و عقاید آنها را آورده است. این کتاب بعدها منبع معتبری برای تذکرة الاولیاء اثر عطار نیشابوری، فصل الخطاب از خواجه محمد پارسا و نفحات الانس اثر جامی شد که نثری استوار و مستدل دارد. در برخی کتاب های دیگر مثل احیاء علوم الدین اثر امام ابوحامد محمد غزالی که خود، به تلخیص و ترجمه فارسی آن به نام کیمیای سعادت پرداخته است، درباره نظریه های مختلف متصوفه و اثبات توافق آن با شریعت بحث شده است. این کتاب یکی از آموزنده ترین کتاب های تعلیمی متصوفه است که در آن با نثر ساده، زیبا روان و فصیح، دشوارترین مباحث تصوف طرح و شرح می شود.

از دیگر کارها در این زمینه، کتاب الانسان الکامل اثر عزیزالدین نَسَفی است که نثری بسیار روان و ساده و رسا دارد و نیز کتاب مرصادالعباد از نجم الدین رازی که از مریدان مجدالدین بغدادی و از شاگردان نجم الدّین کبری است. این کتاب از جمله آثار مهم صوفیه است که در آن، اصول و عقاید آنها با نثری استوار و نسبتاً روشن و با نظم و طرحی سنجیده بیان شده است.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

ایمان و دل بستگی نجم رازی به طریقت، اعتمادش به درستی سخنان خویش و برداشت های خاص او از شریعت در جهت شرح و توضیح دیدگاه هایش درباره طریقت، روح شاعرانه ای در مرصادالعباد دمیده است.

در بحث ادبیات عرفانی، در کنار شرح و بیان اصول و عقاید، کم و بیش بخش هایی هم به شرح سخنان و احوال متصوفه اختصاص دارد. در این زمینه می توان به کتاب مختصری با نام طبقات الصوفیه اثر ابوعبدالرحمان سُلَمی اشاره کرد که بعدها خواجه عبدالله انصاری آن را در مجالس ذکر و تدریس خود، به زبان هروی، با افزایش مطالبی املا کرد.

نوعی دیگر از آثار منثور عرفانی، کتاب هایی است که بیشتر تک موضوعی و گاه مجموعه ای از موضوع ها با درون مایه عرفانی آمیخته با عواطف نویسنده است. تأثیر این احوال عاطفی، کلام را از حالت ابزار انتقال معنی صرف به مخاطب، بیرون می آورد و آن را با انواع سجع و شعرهای فارسی و عربی و تصویرسازی و صنایع بدیعی درمی آمیزد، به گونه ای که علاوه بر موضوع متن، احساسات و عواطف و شور و ذوق نویسنده نیز در نفوذ معنا در مخاطب و تغییر جهان بینی او مؤثر است. گاهی در این آثار، به اقتضای موضوع سخن و حال نویسنده، نقش معنی رسانی زبان ، کم رنگ و تشخص زبان و ساختار دستوری آن، به شعر ناب بدون مخاطب نزدیک می شود.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

کتاب هایی چون سوانح العشاق اثر احمد غزالی، رسالة الطیر از ابن سینا و نصیحة الملوک و کیمیای سعادت از امام محمد غزالی، بعضی از نامه ها و کتاب تمهیدات از عین القضات همدانی، بخش هایی از شرح شطحیات روزبهان بقلی، معارف بهاءالدین ولد، لمعات فخرالدین عراقی و لوایح جامی و شطحیات صوفیانه و بعضی رساله های رمزی شیخ اشراق را باید از این نوع آثار به شمار آورد.

آثار دیگری نیز درباره اخلاق و آداب و رسوم متصوفه نگاشته شده است، مانند عوارف المعارف اثر شیخ شهاب الدین سهروردی که ترجمه و طرح و پرداخت دیگری از آن به نام مصباح الهدایه به قلم شیخ عزالدین محمود بن علی کاشانی صورت گرفت. ترجمه فارسی دیگری از این کتاب در سال 665 هـ . ق به قلم ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی انجام گرفت.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

ادبیات حَماسی​

حَماسه از ریشه «حَمَسَ» به معنای شدّت و حدّت در کار و در عربی به معنای دلاوری و شجاعت است. در ادب قدیم عرب، حماسه به نوعی شعر رزمی می گفتند که در شرح افتخارات قبایل عرب سروده می شد، ولی امروزه در زبان فارسی برابر اصطلاح غربی، به معنای «منظومه پهلوانی» به کار برده می شود.

خاستگاه حماسه را سرود پهلوانی یا چکامه می دانند. سرود پهلوانی، شعر روایی کوتاهی است در توصیف کارهای پهلوانی که بدون پرداختن به جزئیات ماجرا یا شرح درگیری، تنها به نکات اصلی ماجرا و گفت وگوهای دراماتیک بسنده می کند. در سرود حماسی، پهلوان، کانون توجه است نه داستان.

سرودهای حماسی را آوازخوان های دوره گرد در میان توده مردم و هنرمندترین آنها در بزم های اشرافی و درباری یا در همراهی فرمانروایان در سفرها و لشکرکشی ها می خواندند و می نواختند. بیشتر این سرودها به دلیل آنکه بر روی کاغذ نیامده ، از دست رفته اند.

موضوع حماسه، شرح اسطوره ها و توصیف های آرمانی از کارهای خدایان و پهلوانان و وصف نبردهای سرنوشت ساز میان اقوام است.

بعضی سرایندگان، روایت های حماسی رایج در میان مردم را به صورت بدیهه به نظم می کشیدند و آنها را با نواختن ساز، به آواز می خواندند.

حماسه ها را، چه گفتاری و چه نوشتاری؛ چه به نظم و چه به نثر، به حماسه های اسطوره ای، پهلوانی، دینی، تاریخی و کمدی می توان تقسیم کرد.

بیشتر حماسه های، اغلب به نوعی مخالف حماسه است. نمونه این نوع حماسه در ادبیات فارسی، موش و گربه اثر عبید زاکانی است.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

حماسه های ملی ایرانی​

حماسه ملی، حماسه ای است که متناسب با سرشت ملی و قومی، رویدادهایی را که در ساخت ملیت آن قوم نقش اساسی دارد، شرح می دهد و به همین سبب، در میان آن قوم رواج و محبوبیت بالایی دارد.

بزرگ ترین حماسه ملی ایران، شاهنامه، سروده شاعر دانشمند ابوالقاسم فردوسی طوسی است. منبع این کتاب، شاهنامه ابومنصوری بوده است.

از دیگر حماسه های ملی ایران می توان از این کتاب ها نام برد:

ـ گرشاسپ نامه (458 هـ .ق) سروده ابونصر اسدی طوسی؛

ـ بهمن نامه و کوش نامه (پایان قرن پنجم و آغاز قرن ششم هجری قمری) سروده ایرانشاه بن ابی الخیر؛

ـ فرامرزنامه (نیمه دوم قرن ششم هجری قمری) سروده رفیع الدین مرزبان فارسی؛

ـ بانو گشسب نامه، کک کوهزاد و شبرنگ که احتمال می رود هر سه از سروده های همان شاعر فرامرزنامه باشند؛

ـ جهانگیرنامه (گویا از قرن هفتم هجری) سروده قاسم مادح؛

ـ و دو برزو نامه که یکی به نظر می رسد از قرن هفتم هجری، سروده شمس الدین محمد کوسج و دیگری از قرن دهم قمری سروده عطایی باشد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

حماسه های تاریخی​

این نوع حماسه ها در عین مبتنی بودن بر تصور و خیال، دربردارنده قسمت های تاریخی نیز است.

از حماسه های تاریخی به زبان فارسی، می توان به کتاب های زیر اشاره کرد:

ـ اسکندرنامه (پایان قرن ششم هجری قمری) سروده الیاس بن یوسف نظامی گنجوی؛

ـ ظفرنامه (735 هجری قمری) سروده حمدالله مستوفی قزوینی؛

ـ شهنشاه نامه (آغاز قرن سیزدهم هجری قمری)، سروده فتحعلی خان صبای کاشانی.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

حماسه های دینی​

این نوع حماسه درباره زندگی یک یا چند تن از قهرمانان دینی است. از حماسه های دینی موجود می توان کتاب های زیر را نام برد:

ـ خاوران نامه (830 هـ .ق) سروده ابن حُسام قُهستانی؛

ـ صاحبقران نامه (1073 هـ. .ق) از شاعری ناشناس؛

ـ حمله حیدری (قرن دوازدهم هجری قمری) سروده میرزا محمد رفیع خان باذل و ابوطالب اصفهانی؛

ـ خداوندنامه (قرن سیزدهم هجری قمری) سروده فتحعلی خان صبای کاشانی؛

ـ اردیبهشت نامه (قرن سیزدهم هجری قمری) سروده سروش اصفهانی.

با توجه به این توضیح ها درباره حماسه، آثار حماسی موجود به دو گونه تقسیم شده است: حماسه طبیعی و حماسه مصنوعی.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان