لطفا با استفاده از تاریخ بفرمایید حجاب اسلامى در زمان پیامبر ( ص ) چگونه بوجود آمد ؟
پاسخ :
واژه ى حجاب در لغت به معناى پرده ، حاجب و چیزى است که میان دو چیز حایل و فاصله مى شود ( ابن منظور ، لسان العرب ، ماده ى حجب ) البته همان گونه که مفسران و محققان گفته اند ، واژه ى حجاب به معناى پوشش زنان ، اصطلاحى است که بیشتر در عصر ما پیدا شده و اصطلاحى جدید است . آنچه در گذشته ها در این مورد به کار مى رفته ، به ویژه در اصطلاح فقها ، واژه ى ستر است که به معناى پوشش است . ( تفسیر نمونه ، ج ۱۷ ، ص ۴۰۲ مطهرى ، مرتضى ، مسئله ى حجاب ، ص ۷۸ )
لزوم پوشیدگى زن در برابر مرد بى گانه یکى از مسائل مهم اسلامى است . در قرآن کریم براى رشد و تعالى زن و نیز سالم سازى محیط خانه و اجتماع ، حجاب براى زنان ، واجب شده است .
آنچه را که از تاریخ استفاده مى شود ، این است که حجاب به معناى پوشش زنان ، قبل از اسلام در جهان و در ادیان مختلف با شکل هاى متفاوت وجود داشته و این حکم تأسیسى نیست یعنى اسلام آن را اختراع نکرده ، بلکه دین اسلام آن را پذیرفته و چنان که از تاریخ زمان پیامبر ( ص ) استفاده مى شود ، اسلام قدرى محدوده ى آن را وسیع تر کرده و به آن بیشتر توجه نموده است .
در ایران قبل از اسلام ، در میان قوم یهود ، در هند ، حجاب هاى سخت و شدیدى وجود داشت . در ایران باستان حتى پدران و برادران نسبت به زن شوهردار نا*مح*رم شمرده مى شدند . ( ویل دورانت ، تاریخ تمدن ، ج ۱۲ ، ص ۳۰ ج ۱ ، ص ۵۵۲ )
بنابراین ، آنچه را که از تاریخ استفاده مى شود این است که زنان در زمان پیامبر داراى حجاب بودند ، البته نه حجاب کامل ، زنان عرب معمولاً پیراهن هایى مى پوشیدند که گریبان هایشان باز بود ، دور گر*دن ، س*ی*نه ، در معرض دید بود . روسرى هایى که به سر مى انداختند ، قسمت هاى پایین آن را به پشت سر مى انداختند به طور طبیعى گوش ها و گوش واره ها و جلوى س*ی*نه و گر*دن نمایان بود . ( مطهرى ، مرتضى ، مجموعه آثار ، ج ۱۹ ، ص ۴۸۴ - ۴۸۵ )
نتیجه این که حجاب زنان در زمان پیامبر ( ص ) این گونه بوده است که تمام ب*دن آنان در پوشش بوده ، همچنین روسرى به سر مى انداختند ، منتها مقدارى از س*ی*نه و گر*دن آنان و جاهایى که محل زینت و موجب ت*ح*ریک ش*ه*و*ت مردان است ، باز بود . از امام باقر ( ع ) روایت شده : روزى در هواى گرم مدینه زن جوان زیبایى در حالى که طبق معمول روسرى خود را به پشت گر*دن انداخته و دور گر*دن و بناگوشش پیدا بود ، از کوچه عبور مى کرد ، مردى از اصحاب رسول خدا از طرف مقابل مى آمد ، آن منظره ى زیبا ، سخت نظر او را جلب کرد و چنان غرق تماشاى آن زن زیبا شد که از خودش و اطرافش غافل گشت و جلوى خودش را نگاه نمى کرد ، آن زن وارد کوچه اى شد و جوان با چشم خود او را دنبال مى کرد ، همان طور که مى رفت ناگهان استخوان یا شیشه اى که از دیوار بیرون آمده بود به صورتش اصابت کرد و صورتش را مجروح ساخت ، وقتى به خود آمد که خون از سر و صورتش جارى شده بود . با همین حال به حضور پیامبر رفت و ماجرا را به عرض رساند . ( فیض کاشانى ، تفسیر صافى ، ج ۵ ، ص ۲۳۰ مجموعه آثار ، مرتضى مطهرى ، ج ۱۹ ، ص ۴۸۵ ) این جا بود که آیه ى حجاب نازل شد . ( وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ . . . . نور ، ۳۱ ) و به زنان با ایمان بگو چشم هاى خود را ( از نگاه هوس آلود ) فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را آشکار ننمایند و ( اطراف ) روسرى هاى خود را بر س*ی*نه خود افکنند ( تا گر*دن و س*ی*نه با آن پوشانده شود ) و زینت خود را آشکار نسازند ، مگر . . . .
بدیهى است که این آیه در مقام بیان توسعه ى محدوده ى پوشش و حجاب است زیرا قسمت هاى دیگر ب*دن با لباس هاى مرسوم آن زمان که همان پیراهن هاى بلند بوده پوشیده مى شد و فقط قسمت هاى س*ی*نه و گر*دن بود که باز بود .
آنچه در این آیه محل دقت و مورد نظر است جمله ى ولیضربن بخمرهن على جیوبهن است . راغب در مفردات مى گوید : اصل خمر به معناى پوشانیدن شىء است و به آنچه با آن چیزى را مى پوشانند ، خمار گویند ، ولى در عرف ، خمار مخصوص شده به آنچه زن سر خود را با آن مى پوشاند . ( راغب اصفهانى ، مفردات الفاظ قرآن ، واژه ى خمر ) گفته اند وقت نزول آیه زنان ، اطراف چارقد و روسرى را جمع کرده ، به پشت سر مى انداختند و س*ی*نه هایشان آشکار مى شد . ( قرشى ، سید على اکبر ، قاموس قرآن ، ج ۲ ، واژه ى حجب )
بنابراین ، معناى آیه این مى شود که زنان مى باید روسرى خود را بر روى س*ی*نه و گریبان خویش قرار دهند ، تا گر*دن و س*ی*نه با آن پوشانده شود .
ابن عباس در تفسیر این بخش از آیه مى گوید : یعنى زن ، مو و س*ی*نه و دور گر*دن و زیر گلوى خود را بپوشاند . ( تغطى شعرها ، و صدرها ، و ترائبها و سوالفها » . طبرسى ، مجمع البیان ، ج ۴ ، ص ۱۳۸ )
از عائشه نقل شده : همین که آیه ى ۳۱ سوره ى نور نازل شد ، هیچ زنانى را همانند زنان انصار ، مشاهده نکردم و دیده نشد که آنان همچون سابق بیرون بیایند . ( ما رأیت نساءاً خیراً من نساء الانصار ، لما نزلت هذه الآیه . . . » . تفسیر کشاف ، ج ۳ ، ذیل آیه ى ۳۱ سوره ى نور . )
اما در مورد اینکه حجاب زنان در حکومت اسلامى چگونه بوده است ، باید گفت به یقین حکومت اسلامى ، فشار زیادى روى اهل کتاب و اهل ذمه نداشته و به نحوه حجاب آنان کارى نداشته است ولى گاهى مى‌شود اگر تبعیضى میان زنان مسلمان و غیر مسلمان در یک جامعه واقع شود ، به عنوان ثانوى ، منشأ مشکلات مى‌شود لذا احتمالا آنان نیز مانند مسلمانان حجاب کامل را رعایت مى کردند مثل زنان غیر مسلمانى که در عصر ما در ایران زندگى مى کنند ، حکومت اسلامى مى‌تواند از آن‌ها هم بخواهد براى رعایت احترام جامعه اسلامى و همرنگ شدن با مسلمین و براى اینکه در محیط تبعیضى نباشد ، احتراماً ارزش‌هاى کشورى را که در آن زندگى مى‌کنند ، رعایت کنند که یکى از آن ارزش‌ها حجاب است . ( برگرفته از : فرهنگ حجاب بیم‌ها و امیدها ، قم : دفتر مطالعات دینى زنان ، ۱۳۸ )
مطلب دیگر این است که آنچه مسلم است اینست که : آیه حجاب خطابش به مردان و زنان مؤمن و مؤمنه مى‌باشد و نه اهل کتاب ، همچنین برخوردى هم از پیامبر یا امیرالمومنین با اینگونه افراد در تاریخ گزارش نشده است .
اما در مورد مشرکین که اعتقادى به حجاب نداشته اند باید گفت چون آیات حجاب در سال ششم هجرت در مدینه و در زمان استقرار حکومت اسلامى در آنجا نازل شده و مشرکى در مدینه زندگى نمى کرده لذا طبیعتا برخوردى هم نمى‌تواند رخ داده باشد . ( با دقت در روایتى که از عایشه نقل شد این مساله به خوبى قابل درک مى باشد )
پاسخ :
واژه ى حجاب در لغت به معناى پرده ، حاجب و چیزى است که میان دو چیز حایل و فاصله مى شود ( ابن منظور ، لسان العرب ، ماده ى حجب ) البته همان گونه که مفسران و محققان گفته اند ، واژه ى حجاب به معناى پوشش زنان ، اصطلاحى است که بیشتر در عصر ما پیدا شده و اصطلاحى جدید است . آنچه در گذشته ها در این مورد به کار مى رفته ، به ویژه در اصطلاح فقها ، واژه ى ستر است که به معناى پوشش است . ( تفسیر نمونه ، ج ۱۷ ، ص ۴۰۲ مطهرى ، مرتضى ، مسئله ى حجاب ، ص ۷۸ )
لزوم پوشیدگى زن در برابر مرد بى گانه یکى از مسائل مهم اسلامى است . در قرآن کریم براى رشد و تعالى زن و نیز سالم سازى محیط خانه و اجتماع ، حجاب براى زنان ، واجب شده است .
آنچه را که از تاریخ استفاده مى شود ، این است که حجاب به معناى پوشش زنان ، قبل از اسلام در جهان و در ادیان مختلف با شکل هاى متفاوت وجود داشته و این حکم تأسیسى نیست یعنى اسلام آن را اختراع نکرده ، بلکه دین اسلام آن را پذیرفته و چنان که از تاریخ زمان پیامبر ( ص ) استفاده مى شود ، اسلام قدرى محدوده ى آن را وسیع تر کرده و به آن بیشتر توجه نموده است .
در ایران قبل از اسلام ، در میان قوم یهود ، در هند ، حجاب هاى سخت و شدیدى وجود داشت . در ایران باستان حتى پدران و برادران نسبت به زن شوهردار نا*مح*رم شمرده مى شدند . ( ویل دورانت ، تاریخ تمدن ، ج ۱۲ ، ص ۳۰ ج ۱ ، ص ۵۵۲ )
بنابراین ، آنچه را که از تاریخ استفاده مى شود این است که زنان در زمان پیامبر داراى حجاب بودند ، البته نه حجاب کامل ، زنان عرب معمولاً پیراهن هایى مى پوشیدند که گریبان هایشان باز بود ، دور گر*دن ، س*ی*نه ، در معرض دید بود . روسرى هایى که به سر مى انداختند ، قسمت هاى پایین آن را به پشت سر مى انداختند به طور طبیعى گوش ها و گوش واره ها و جلوى س*ی*نه و گر*دن نمایان بود . ( مطهرى ، مرتضى ، مجموعه آثار ، ج ۱۹ ، ص ۴۸۴ - ۴۸۵ )
نتیجه این که حجاب زنان در زمان پیامبر ( ص ) این گونه بوده است که تمام ب*دن آنان در پوشش بوده ، همچنین روسرى به سر مى انداختند ، منتها مقدارى از س*ی*نه و گر*دن آنان و جاهایى که محل زینت و موجب ت*ح*ریک ش*ه*و*ت مردان است ، باز بود . از امام باقر ( ع ) روایت شده : روزى در هواى گرم مدینه زن جوان زیبایى در حالى که طبق معمول روسرى خود را به پشت گر*دن انداخته و دور گر*دن و بناگوشش پیدا بود ، از کوچه عبور مى کرد ، مردى از اصحاب رسول خدا از طرف مقابل مى آمد ، آن منظره ى زیبا ، سخت نظر او را جلب کرد و چنان غرق تماشاى آن زن زیبا شد که از خودش و اطرافش غافل گشت و جلوى خودش را نگاه نمى کرد ، آن زن وارد کوچه اى شد و جوان با چشم خود او را دنبال مى کرد ، همان طور که مى رفت ناگهان استخوان یا شیشه اى که از دیوار بیرون آمده بود به صورتش اصابت کرد و صورتش را مجروح ساخت ، وقتى به خود آمد که خون از سر و صورتش جارى شده بود . با همین حال به حضور پیامبر رفت و ماجرا را به عرض رساند . ( فیض کاشانى ، تفسیر صافى ، ج ۵ ، ص ۲۳۰ مجموعه آثار ، مرتضى مطهرى ، ج ۱۹ ، ص ۴۸۵ ) این جا بود که آیه ى حجاب نازل شد . ( وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ . . . . نور ، ۳۱ ) و به زنان با ایمان بگو چشم هاى خود را ( از نگاه هوس آلود ) فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را آشکار ننمایند و ( اطراف ) روسرى هاى خود را بر س*ی*نه خود افکنند ( تا گر*دن و س*ی*نه با آن پوشانده شود ) و زینت خود را آشکار نسازند ، مگر . . . .
بدیهى است که این آیه در مقام بیان توسعه ى محدوده ى پوشش و حجاب است زیرا قسمت هاى دیگر ب*دن با لباس هاى مرسوم آن زمان که همان پیراهن هاى بلند بوده پوشیده مى شد و فقط قسمت هاى س*ی*نه و گر*دن بود که باز بود .
آنچه در این آیه محل دقت و مورد نظر است جمله ى ولیضربن بخمرهن على جیوبهن است . راغب در مفردات مى گوید : اصل خمر به معناى پوشانیدن شىء است و به آنچه با آن چیزى را مى پوشانند ، خمار گویند ، ولى در عرف ، خمار مخصوص شده به آنچه زن سر خود را با آن مى پوشاند . ( راغب اصفهانى ، مفردات الفاظ قرآن ، واژه ى خمر ) گفته اند وقت نزول آیه زنان ، اطراف چارقد و روسرى را جمع کرده ، به پشت سر مى انداختند و س*ی*نه هایشان آشکار مى شد . ( قرشى ، سید على اکبر ، قاموس قرآن ، ج ۲ ، واژه ى حجب )
بنابراین ، معناى آیه این مى شود که زنان مى باید روسرى خود را بر روى س*ی*نه و گریبان خویش قرار دهند ، تا گر*دن و س*ی*نه با آن پوشانده شود .
ابن عباس در تفسیر این بخش از آیه مى گوید : یعنى زن ، مو و س*ی*نه و دور گر*دن و زیر گلوى خود را بپوشاند . ( تغطى شعرها ، و صدرها ، و ترائبها و سوالفها » . طبرسى ، مجمع البیان ، ج ۴ ، ص ۱۳۸ )
از عائشه نقل شده : همین که آیه ى ۳۱ سوره ى نور نازل شد ، هیچ زنانى را همانند زنان انصار ، مشاهده نکردم و دیده نشد که آنان همچون سابق بیرون بیایند . ( ما رأیت نساءاً خیراً من نساء الانصار ، لما نزلت هذه الآیه . . . » . تفسیر کشاف ، ج ۳ ، ذیل آیه ى ۳۱ سوره ى نور . )
اما در مورد اینکه حجاب زنان در حکومت اسلامى چگونه بوده است ، باید گفت به یقین حکومت اسلامى ، فشار زیادى روى اهل کتاب و اهل ذمه نداشته و به نحوه حجاب آنان کارى نداشته است ولى گاهى مى‌شود اگر تبعیضى میان زنان مسلمان و غیر مسلمان در یک جامعه واقع شود ، به عنوان ثانوى ، منشأ مشکلات مى‌شود لذا احتمالا آنان نیز مانند مسلمانان حجاب کامل را رعایت مى کردند مثل زنان غیر مسلمانى که در عصر ما در ایران زندگى مى کنند ، حکومت اسلامى مى‌تواند از آن‌ها هم بخواهد براى رعایت احترام جامعه اسلامى و همرنگ شدن با مسلمین و براى اینکه در محیط تبعیضى نباشد ، احتراماً ارزش‌هاى کشورى را که در آن زندگى مى‌کنند ، رعایت کنند که یکى از آن ارزش‌ها حجاب است . ( برگرفته از : فرهنگ حجاب بیم‌ها و امیدها ، قم : دفتر مطالعات دینى زنان ، ۱۳۸ )
مطلب دیگر این است که آنچه مسلم است اینست که : آیه حجاب خطابش به مردان و زنان مؤمن و مؤمنه مى‌باشد و نه اهل کتاب ، همچنین برخوردى هم از پیامبر یا امیرالمومنین با اینگونه افراد در تاریخ گزارش نشده است .
اما در مورد مشرکین که اعتقادى به حجاب نداشته اند باید گفت چون آیات حجاب در سال ششم هجرت در مدینه و در زمان استقرار حکومت اسلامى در آنجا نازل شده و مشرکى در مدینه زندگى نمى کرده لذا طبیعتا برخوردى هم نمى‌تواند رخ داده باشد . ( با دقت در روایتى که از عایشه نقل شد این مساله به خوبى قابل درک مى باشد )
