پژوهش بررسي تطبيقي آزادي فرد و قدرت دولت در انديشه سياسي

["ASHOB"]

از نوشته محمد مهدي شريف كاشاني با تعريفي از آزادي و حريت كه علماي نجف ارائه داده بودند، بودند، به ديدگاه شيخ نوري در اين باره خواهيم پرداخت: «مراد از حريت، آزادي نوع ملت است از قيد رقيت استبداد پادشاه و فعال ما يشاء بودن او و اعوانش در اموال و اعراض و نفوس مردم. و لازمه رها شدن از قيد اين رقيت و خلاصي از اين اسارت، آزادي اقلام و افكار و مطلق حركات و سكنات خلق است است در جلب منافع عامه و رفع مضار نوعيه از عامه ملت، و هرچه كه موجب عمران مملكت اسلاميه و قوه نوع مسلمين گرديد، بدون اينكه با مذهب آنها منافرت و منافاتي داشته باشد. اين معني آزادي و حريت است كه اساس مشروطه سلطنتي را تشكيل ميدهد، نه حريت از قيودات ديني و قوانين الهي ....مراد از حريت در ممالك مشروطه نه خودسري مطلق و رهايي نوع خلق است در هر چه بخواهند، بلكه مراد از حريت آزادي عامه خلق است از هر گونه تحكم و زور و بي حسابي و زورگوئي.» (شريف ( ٢٤٤ :١٣٦٢ ،كاشاني به گفته محمد تركمان، در جايي شيخ فضل الله تبيين خود را از آزادي اين گونه بيان ميكند: «مراد از حريت، حريت در حقوق مشروعه و آزادي بيان در مصالح عامه است تا اهالي اين مملكت مثل سوابق ايام، گرفتار ظلم و ستم نباشد و بتواند حقوقي كه از جانب خداوند براي آنها مقدر است مطالبه و اخذ نمايد، نه حريت ارباب اديان باطله و آزادي در اشاعه منكرات شرعيه كه هركس آنچه بخواهد بگويد و به موقع اجرا بگذارد.» (تركمان، ١٣٦٢ :٣٦٦

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

روش شناسي «نائيني در باب روش شناسي، به ويژه در تعبير ليبراليستي آن، نظر صريحي ارائه نكرده است؛ با وجود اين، از ميان انديشههاي او ميتوان استنباط كرد كه كسب شناخت صرفاً از مجراي واقعيات حسي نيست و حتي خود واقعيت حسي، مبناي واقعيت به حساب نمي آيد. به بيان ديگر، گسترهي امور واقعي، فراتر و گستردهتر از محسوسات است و صرفًا از راه توجه به محسوسات نميتوان واقعيت را شناخت. پس لازم است براي كسب شناخت، از تعاليم و آموزههاي اسلام كه فراتر از محسوسات است، سود جست. به عبارتي، نائيني روش نقلي (منبع واقعيت بودن آموزهها و تعاليم ديني) و روش عقلي (استنباط اصولي يا استفاده از منابع دين شامل كتاب، سنت، اجماع و عقل) را براي شناخت مطرح ميكند.» (حسني فر، ١٣٨٩ :١٠٨

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

البته كشيشيان سيركي و جودي در اين زمينه معتقدند كه: «كانون انديشه مشروطهخواهي ايران را بايد مفهوم «قانون» دانست. از همينرو، با تلاش براي تنظيم قوانين، تعارضات اساسي ميان احكام شريعت و قوانين مشروطه سر برآورد و روحانيت را به دو طيف مشروعهخواه و مشروطهخواه تقسيم كرد كه نمايندهي ب*ر*جسته طيف مشروطهخواه، ميرزاي نائيني است. از طرفي، تعارضات فوق در مشروطه را نه موضعگيري يا دستهبندي هاي سياسي، بلكه تعارض بنيادين ميان شرع و مشروطه بايد دانست. چراكه در بحث بر سر مباني نظري تدوين مفهوم «قانون» به جزء اشتراك لفظ، مباني نظري احكام شرع: الهي، اما مباني نظري قوانين نظام مشروطه برپايهي اصول دوران جديد: غيرالهي و در نتيجه داراي تعارض ماهوي هستند. برهمين اساس با سنجش آراء ميرزاي نائيني و اجتهاد او براي رفع عارضات بر سر تدوين قوانين نظام مشروطه، به اين نتيجه دست مييابيم كه ميرزاي نائيني با اجتهاد خود و تقسيم احكام شرع به منصوص و غيرمنصوص، تعارض ميان مباني ديني و غير ديني را مسكوت گذاشته و بر سر نحوه تدوين قوانين با تثبيت احكام منصوص، حوزهاي نيز براي قوانين مشروطه باز كرد تا با عدول از بحث تعارض در مباني نظري، به شكل عملگرايانه مشكل تدوين قوانين و استقرار نظام مشروطه را حل كرده باشد، اما نتوانست پاسخي به تعارض بنيادي مذكور بدهد. (كشيشيان سيركي و

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

زادي و قدرت دولت آزادي عنصر اصلي مباحث آيت الله نائيني در كتاب تنبيه الامه و تنزيه المله است . وي آزادي را خدادادي و مرتبهاي از شؤون توحيد و از لوازم ايمان به وحدانيت خداوند ميداند. از اين رو انبياي الهي در جهت بسط آزادي آدميان تلاش كردهاند و رهايي ملل از استبداد از مقاصد اصلي آنان بوده است. «آزادي علاوه بر اينكه انسان را از جنبه نباتي و حيواني خارج ميسازد بر شرافت و مجد و عظمت انسان نيز ميافزايد. هنگامي كه شخص به آزادي دست مييابد، در واقع از رقيت و بندگي ديگران رهايي يافته و بنده پاك و خالص خدا شده است.» (نائيني، ١٣٧٨ :١٢٣ (در اين صورت اطاعت از مستبدين، شرك به خداوند به شمار مي رود: «تمكين از تحكمات خود سرانه طواغيت امت و رهزنان ملت نه تنها ظلم به نفس و محروم داشتن خود است از اعظم مواهب الاهيه عزاسمه، بلكه به نص كلام مجيد الهي تعالي شأنه و فرمايشات مقدسه معصومين- صلوات الله عليهم- عبوديت آنان از مراتب شركت به ذات احديت تقدست اسمائه است.» (نائيني، ١٣٧٨ :٤٢ (تأكيد نائيني همواره بر اين است كه ظلم و ستم نسبت به مردم تقليل يابد و حكومت از خودكامگي دست بردارد و محدود، مشروط و كنترل گردد. براي اين منظور نائيني حكومت را به دو قسم مشروطه و استبدادي تقسيم ميكند: «حكومت استبدادي حكومتي است كه حاكم (فعال ما يشاء) است و خواست، خواست او است و هرگونه اراده كند، كارها به همان گونه بايد به انجام رسد. اما حكومت مشروطه حكومتي است كه سلطه و تصرف حاكم در امور، مقيد، محدود و مشروط است.» (مستعان، ١٣٨٧ :٥

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

به نظر نائيني يكي از مقالههايي كه مخالفان مشروطه مطرح كردهاند ، مقاله درباره اصل آزادي است. آزادي از مهمترين و برجستهترين آرمانها و اصول مشروطه و دمكراسي محسوب ميشود. نائيني مينويسد، مخالفان مشروطه ميگويند آزادي مخصوص تفكر اروپايي است و آنرا با بي بند و باري و عدم تقيد به هيچ نوع قانوني يكسان تفسيرميكنند و آن را از مقتضيات دين مسيحي ميدانند، نائيني در پاسخ به اين مقاله ميگويد: «آزادي، آرمان مشترك همه ملتهاست، چه آنان كه دين دارند و چه آنها كه بي دين هستند حسين ابن علي (ع) فرمود: آگر دين نداريد و از روز واپسين نميهراسيد لا محاله در امور دنياتان آزاده باشيد ... آزاد بودن هيچ منافاتي با دين دار بودن ندارد.» (ثقفي، ١٣٧٦ :١٤٠(

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

در اين خصوص كه نائيني چه ديدگاهي دربارهي «ترجيح فرد يا اجتماع» دارد، نظر صريحي از ايشان در دست نيست، با وجود اين، ميتوان از فحواي كلام وي، به اهميت برآورده شدن حقوق فرد از منظر ديني با بهرهگيري از انديشههاي جديد در حوزهي سياست، مثل قانونگرايي در قالب ايجاد قانون اساسي، وضع قانون در «پارلمان» و محدود كردن قدرت استبدادي پادشاه در اجتماع از منظر و چارچوب ديني پي برد. (حسني فر، ١٣٨٩ :١٠٣ (حكومت مشروطه دو كاركرد مهم و اساسي دارد: نخست حفظ نظم داخلي و منع از تعدي و ت*ج*اوز افراد بر يكديگر و جلوگيري از استبداد ورزي و بسط عدالت و ديگري جلوگيري از تعدي و ت*ج*اوز دشمنان بيروني و مداخله آنان در امور داخلي. وي شرافت و استقلال ملل و اقوام را به اين ميداند كه حكومت مشروطه به دست خود آنان تأسيس گردد و خود، امور ديني و سياسي خويش را تنظيم كنند.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

اين دو اصل، اساس هر حكومتي است، خواه مشروع و قانوني و خواه غاصب و غير قانوني، حكومت نيز بر اساس قانون اساسي و مصوبات مجلس شوراي ملي قوام و دوام مييابد. با توجه به تأكيد وي بر (اصل مبارك حريت) مردم جايگاه ويژهاي مييابند. از اين رو نائيني توجه ويژهاي به مشورت و مشاركت مردم در حكومت دارد. و بر اين باور است كه حكومت اسلامي به مشورت و مشاركت تمام ملت متكي است. متعلق و موضوع مشورت در اين انديشه، كليه امور سياسي است و مخاطب مشورت نيز همه مردم ميباشند. رسيدن به آزادي و به ويژه داشتن آزادي سياسي از جمله مسائلي است كه در طول تاريخ منجر به منازعات و مبارزات فراوان و گستردهاي شده است. نائيني با دريافت اين نكته تاريخي و در تبيين آزادي مورد نظر خويش ميگويد: «تمام منازعات و مشاجرات واقعه في مابين هر ملت با حكومت تملكيه خويش، بر همين مطلب خواهد بود، نه از براي رفع يد از احكام دين و مقتضيات مذهب!» (نائيني، ١٣٧٨ :٦٤(

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

بنابراين، آزادي مورد نظر نائيني، رهايي از بند استبداد است نه رهايي از خدا. نظام سياسي مطلوب در انديشه شيخ فضل الله نوري همان نظام مشروطه مشروعه است، چرا كه مواضع شيخ بر اسلامي بودن قوانين مجلس بود. لذا در هنگام قانوننويسي و گشايش مجلس و درج اصولي در آن كه به نظر وي همخواني با شريعت دين مبين اسلام نداشت، همچون آزادي، عدالت و مساوات كه توسط روشنفكران، به صورت مطلق بيان شده بود، شبههاي از انحراف مسير اوليه مشروطه را در ذهن و افكار شيخ فضل الله بوجود آورده بود كه ثبت و اجراي اين واژه را در قانون، به نوعي جعل قانون در برابر شريعت اسلام ميدانست. شيخ فضل الله و آيت الله نائيني با نيت محدود كردن قدرت سلطنت و استبداد از مشروطيت جانب داري كردند، اما اظهار نظر درباره واژههاي جديد در نظريات آنان به خاطر برداشت- هاي متفاوتي بود كه آنان از جنبش مشروطيت داشتند. برخي معتقدند كه: «شيخ فضل الله بعد از اينكه مشروطيت از روند اصلي خود خارج گرديد با آن به مخالفت پرداخت و معتقد بود بايد اين مفاهيم در چارچوب مباني انديشه سياسي اسلام تعريف و تبيين شود و بر اين اساس از مشروطه مشروعه حمايت مينمود و ميرزاي نائيني به علت دور بودن از محيطي كه مشروطهگري در آن جا داشت و همچنين عدم آگاهي از ماهيت واقعي جنبش دستور به جمع آوري آثارش را صادر كرد. (مختاريان پور، ١٣٨١ :٣

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

مشروطه خواهان و به ويژه شيخ فضلالله نوري، در خصوص مبناي مشروعيت حكومت معتقد بودند كه مذهب جعفري در صورتي كه تصدي حكومت غير از خدا و سه طايفه انبياء، اولياء و فقها در دست ديگري باشد واجب الاطاعه نخواهد بود بنابراين: «قوانين جاري مملكت اسلامي نسبت به نواميس الهيه از جان و مال و عرض مردم، [بايد] مطابق فتواي مجتهدين عدول هر عصري كه مرجع تقليد مردم اند، باشد. از اين رو، بايد تمام قوانين ملفوف و مطوي [پيچيده] گردد و نواميس [قوانين] الهيه در تحت نظريات مجتهدين عدول باشد تا تصرفات غاصبانه كه موجب هزارگونه اشكالات مذهبي براي مقدسين است مرفوع گردد.» (تركمان، ١٣٦٢ :١١١ (زيرا «در زمان غيبت امام عليهالسلام مرجع در حوادث، فقها از شيعه هستند، و مجاري امور به يد ايشان است.» (تركمان، ١٣٦٢ :١١٣(

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

آزادي و مساوات تأكيد نائيني همواره بر اين است كه ظلم و ستم نسبت به مردم تقليل يابد و حكومت از خودكامگي دست بردارد و محدود، مشروط و كنترل گردد. لكزايي در مقالهي خود به انديشه و ضمير روشن و آگاه علامه نائيني ميپردازد و مينويسد: «وي شرافت و استقلال ملل و اقوام را به اين ميداند كه حكومت مشروطه به دست خود آنان تأسيس گردد و خود، امور ديني و سياسي خويش را تنظيم كنند.» (لكزايي، ١٣٨٥ :٣٢ (نائيني با طرح اين بحث بر اين نكته تأكيد دارد كه تأسيس حكومت بر دو اصل اساسي استوار است: حريت و مساوات «اساس ولايتيه و عادله بودن نحوه سلطنت چه آن كه به حق تصدي شود يا به اعتصاب، به آن دو اصل طيب و طاهر حريت و مساوات مبتني و حفظ و محدوديت و ساير مقوماتش هم به ترتيب دستور (قانون) اساسي و عقد مجلس شوراي ملي متوقف است.» (لكزايي، (

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان