پژوهش بررسي تطبيقي آزادي فرد و قدرت دولت در انديشه سياسي

["ASHOB"]

بررسي تطبيقي آزادي فرد و قدرت دولت در انديشه سياسي آيتالله نائيني و شيخ فضلالله نوري ولي اله اسفنديار، دانشجوي گروه علوم سياسي، گرايش انديشه سياسي، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران گارينه كشيشيان سيركي، گروه علوم سياسي، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران (نويسندة مسئول) * عبدالرحمن حسني فر، عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، تهران، ايران محمدسالار كسرائي، عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، تهران، ايران

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

چكيده آزادي فرد و قدرت دولت از مفاهيم و موضوعات مورد بحث ميان جريـانهاي سياسـي و مـذهبي مختلـف در دوران مشروطه بوده است كه متناسب با تعريفي كه هر يك از جريانها از آزادي و قدرت و حيطـه آن در اسلام ارائه دادهاند مواضع مختلفي در برابر نهضت مشروطيت كـه يكـي از اصـول اساسي آن آزادي فرد و قدرت دولت است اتخاذ كرده اند. شيخ فضلاالله نوري و ميرزاي نائيني به عنوان نمايندگان دو جريان مهم فكري بودند كه در تقابل با يكديگر قرار گرفتند و نظرات متفاوتي را ارائه دادند. اينگونه به نظر ميرسد كه عمدهي اختلافها به مباني و انديشههاي سياسي افراد باز ميگشت، ولي در واقع، اختلاف برداشتي كه ميان علماي عصر مشروطه وجود داشت، عمدتًا در زمينه تجزيه و تحليل جريانهاي سياسي، اظهار نظر در مورد اشخاص و احزاب، انگيزههاي آنها و مواردي از اين قبيل بود و طبيعي بود كه در بحث از اينگونه امور و اظهار نظر در اين موارد، اختلاف نظر به وجود آيد. اين مقاله در يك بررسي تطبيقي و با بهرهگيري از روش پژوهش تطبيقي به بيان انديشهها و مواضع جريان مشروطهي مشروعه و رهبر اصلي آن، شيخ فضلالله نوري، در مقابل علماي مشروطهخواه و رهبر اصلي آن، علامه نائيني پرداخته است. واژگان كليدي: آزادي، آزادي فرد، قدرت، قدرت دولت، آيت الله نائيني، شيخ فضل الله نوري.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

مقدمه وقتي سدههاي مياني ايران به پايان رسيد، سدهاي آغاز شد كه نوسازي مادي كشور و نوسازي در قلم و انديشه نكات با ارزش بود و اين روند تا پيروزي جنبش مشروطه خواهي و پس از آن ادامه پيدا كرده است. آگاهي و بحراني كه در اين دوره به دنبال شناخت دنياي بيرون (غرب) و ورود افكار نو در وجدان ايراني پديد آورد پرسشهايي به دنبال خود آورد كه در تاريخ انديشه ايراني سابقهاي نداشت و درون دستگاه مفاهيم انديشه دوران قديم نميتوانست مطرح شود. دوراني كه به تداوم ناداني مردم و نفاق و تباهي اخلاق بزرگان، كشور را تباه گردانيده بود. از اين دوره نويسندگان و روشنفكران و رجالي كه پاي در نظام سنتي و كهنه انديشيدن داشتند، كوشش كردند به گستره تجربههايي متفاوت گام بگذارند.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

ورود افكار نو و مشروطهخواهانه با خود مفاهيم و مطالبههاي نويني چون "قانون"، "آزادي"، "مساوات"، "عدالت"، "قدرت"، و "دولت" و "حكومت مشروطه" و... را آورد. از همين دوران بود كه تضارب و تضادي بر حاكمان انديشه چيره شد كه روحانيت يك سر طيف و روشنفكران سر ديگر طيف شدند. با ديدن دنياي غرب و آشنا شدن با افكار و انديشههاي تمدن غربي از سوي ايرانيان كه نمود آن را در آرا، افكار، كتابها، خاطرات، سفرنامهها، و.... ميتوان ديد؛ از اين مفاهيم بديل و الگوي پديد آمده و جهان ذهني و آنچه درون دنياي ذهني و فكري آنان بود تلاقياش افكار و انديشههايي بود كه مطرح شد. اما در سوي ديگر طيف روحانيت به عنوان نمايندگان انديشهي ديني، در مقابل سيل نوخواهي تبديل به دو طيف موافق و مخالف مشروطه گرديد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

لذا رسيدن به شناخت هرچه بيشتر و بهتر از مفهوم آزادي فرد و قدرت دولت در انديشه حاملان دين كه منابع واحد و خاص خود را مطرح كردند، ادراك متفاوت از اين مفهوم بود. طيفي كه قصد بر نزديك كردن شريعت و نوخواهي در گفتمان مشروطه خواهي داشته و طيفي كه تأكيد بر شريعت و حذف افكار نوگرايانه و غير ديني داشتند؛ جز رسيدن به درك و دريافتي جديد از همان منابع واحد در طيف مشروطه خواه اهل ديانت نميتوانسته باشد. لذا بعنوان مطالعه موردي انديشههاي "شيخ فضلالله نوري" را از مشروطه خواهان و "محمد حسين نائيني" را از روحانيت مشروطه طلب حول مفهوم آزادي فرد و قدرت دولت، انتخاب كرده و مورد بررسي تطبيقي قرار خواهيم داد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

چارچوب نظري از آنجاييكه آزادي فرد با ابعاد مختلفش در رشد و تكامل انسان و جامعه نقش مؤثري دارد از اهميت ويژهاي برخوردار است و از موهبتهاي الهي به شمار ميرود. قرآن كريم به آزادي عقيده و انديشه اشاره ميكند و هم چنين يكي از رسالتهاي پيامبران از آدم تا خاتم الانبياء(ص) آزادي انسان از خمود، جمود و بردگي ميداند. ائمه(ع) هم آزادي انسان را مورد توجه قرار دادهاند. بنابراين قرآن و سنت، آزادي را جزء فطرت انسان ميدانند و يكي از علل انحطاط مسلمين در بعضي از اعصار را خمود و جمود فكري آنان و ناشي از نبودن آزادي ذكر ميكنند. آنچنان كه واضح و مبرهن است، در كشورهاي مسلمان «براي امر قانون گذاري دو مبناي نظري كلي ميتوان طرح كرد، يكي مبناي ديني كه در شرع يا شريعت متبلور مي شود و ديگري مبناي

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

آزادي سياسي نيز همچون ساير مقولهها، قابل توسعه است. توسعه اين مفهوم به دو عامل اساسي بستگي دارد. قانون اساسي و ميزان اعمال قدرت حاكمان. مهمترين عاملي كه قلمرو دامنه آزادي سياسي را معين ميكند قانون اساسي يك كشور است. قانون اساسي به عنوان مهمترين منبع تبيين كننده آزادي سياسي حقوق مدني و اساسي انسانها را بيان كرده و دامنه آزادي سياسي شهروندان را معين ميكند. بر اين اساس مهمترين راه شناخت آزاديهاي سياسي و قلمرو آن در جامعه، قانون اساسي است. هرچند كه قانون اساسي در تعيين قلمرو آزادي سياسي نقش اساسي دارد اما تنها عامل نيست. در كنار قانون اساسي عامل ديگري كه به ويژه در عمل و رفتارهاي سياسي اجتماعي شهروندان نقش تعيينكنندهاي در سعه و ضيق آزادي سياسي دارد، ميزان اعمال قدرت حاكمان است. قانون اساسي مهمترين عامل تبيين كننده محدوده و قلمرو آزادي سياسي در مقام نظر و قدرت حاكمان و ميزان اعمال آن در جامعه مهمترين عامل تبيين كننده محدوده و قلمرو آزادي سياسي در مقام عمل است. در عين حال يكي از كمالات وجودي، قدرت است. بسياري از انسانها كمال را در قدرت ميبينند و فطرت كمال جوي خود را با تلاش براي دست يافتن به قدرت پاسخ ميگويند كه اين تلاشي دائمي و و پايان ناپذير است. آزادي سياسي قسمتي از حقوق افراد است كه به موجب آن ميتوانند حق حاكميت داشته باشند، خواه به طور مستقيم و خواه از طريق انتخاب نمايندگان.» (جعفرى، ١٣٦٣ :٣١» (آزادي سياسي حق حضور فعال مردم در صح*نه سياست است.» (منتظرقائم، ١٣٨٧ :١٥٠ (بنابراين آزادي

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

سياسي به مفهوم دخالت مردم در انتخابات و نحوه ادارهي حكومت، نظارت بر عملكرد كارگزاران و مشورت دادن به آنان، مصاديقي دارد كه به مهمترين آنها پرداخته ميشود. آزادي سياسي را ميتوان حائز دو مؤلفه محتوايي يعني اعمال حق حاكميت و زمينهسازي مشاركت فعّال سياسي در جامعه و يك مؤلفه صوري يعني فقدان فشار سياسي و اجبار از ناحيه حكمرانان دانست. در واقع ميتوان گفت مفهوم اين آزادي متشكل از دو عنصر ابتدايي است و تحّقق اين مفهوم در جامعه، مشروط به عنصر اخير يعني فقدان فشار سياسي در جامعه ميباشد. «جامعهاي كه مشتمل بر آزادي سياسي باشد به مردم اين امكان را ميدهد كه بهطور مستقيم يا غيرمستقيم و از طريق انتخاب نمايندگان حقّ حاكميت خود را اعمال نموده و در تكوين نظام سياسي جامعه نقش ايفا كنند و از طريق انتخاب زمامداران و يا ورود خود به عرصهي حاكميت و زمامداري در زندگي سياسي خود شركت جويند. در چنين جامعهاي افراد ميتوانند در مسايل سياسي كشور اثرگذار بوده و زمينه مشاركت مردمي در نظام سياسي را فراهم كنند و به ياري اين آزادي افراد به تشكيل احزاب، سازمانها، جمعيتها، مطبوعات و رسانه هاي گروهي پرداخته و خواهند توانست آزادانه از سياستهاي دولت انتقاد كنند و در مسير رفتارهاي سياسي خود از هيچگونه اجبار و اكراهي برخوردار نباشند.» (ميراحمدي، ١٣٨١ :٩٩ (آنچنان كه قبلًا نيز اشاره گرديد؛ سعه و ضيق آزادي سياسي در هر جامعه، به دو عامل اساسي بستگي دارد: «١ -قانون اساسي كه مهمترين عاملي است كه قلمرو و دامنه آزادي سياسي را معين كرده و در واقع تبيينكننده محدوده آزادي سياسي در مقام نظر است. ٢ -ميزان اعمال قدرت حاكمان كه ميتوان آن را مهمترين عامل تبيينكننده محدوده و قلمرو آزادي سياسي در مقام عمل دانست.» (ميراحمدي، ١٣٧٨ :٧١

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

مفهوم آزادي واژه آزادي از واژههاي دلكش و مقدسي است كه انسانهاي فراواني در طول تاريخ براي رسيدن به آن از جان و مال و آسايش خويش گذشته و به مبارزه با ظلم و جور زمان خود پرداختهاند. اما همين قداست و زيبايي سبب شد تا سياست مداران مكار و شياطين فريبكار از اين واژه استفاده ابزاري كرده، از آن براي نيل به اهداف شوم خود بهره جويند. برخي از سياستمداران و روشنفكران سكولار نيز، رهايي از حدود شريعت را در مفهوم اوليه آزادي اشراب كردند و بدين ترتيب، زمينه حذف ديانت از عرصه مدنيت را فراهم آوردند. برخي با هتك حرمت و فحاشي نسبت به رقيبان، ضرب و شتم و اعدام و ترور مخالفان سياسي و عقيدتي خويش، قرائت سومي از آزادي خواهي را به منصه ظهور رساندند كه مفهومي جز آنارشيسم و هرج و مرج و استبداد سياسي و عقيدتي نداشت. در پي بروز اين نابسامانيها، برخي از رهبران مذهبي نهضت مشروطيت، به كارگيري شعار آزادي را فريبي براي حذف دين و قرآن از عرصه سياسي خوانده، به مبارزه آشكار با آزادي خواهان مكار پرداختند و برخي ديگر همچون محقق نائيني رحمهالله كوشيدند با تبيين مفهوم آزادي، زمينه سوء استفاده از اين واژه را از بين ببرند. نائيني واژه حريت را در مقابل عبوديت قرار ميدهد و معتقد است كه: «امامان معصوم (ع) در بسياري از سخنان خود، متعهد بودن انسان در تحت حكومت خودسرانه و استبدادي حكام ظالم را به عبوديت كه در مقابل حريت است تعبير كردهاند و اين زمينه به آيات ٢٢ از سوره شعراء و ٥٠ از سوره مؤمنون و همچنين احاديثي از معصومين استناد كرده است.» (نائيني، ١٣٧٨ :١٨(

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

هرچند نائيني، نظريه پردازي است كه به آزادي و خلع استبداد و بسط عدالت ميانديشد، در واقع وي به گونهاي به دنبال تبيين دين و دمكراسي است و مسأله وي پاسخ به اين دغدغه در جهان اسلام و ايران است در نتيجه نائيني بهعنوان موافق با مشروطيت شهرت مييابد. به نقل از نائيني اما شيخ فضلالله نوري به صراحت از امتناع آزادي در متون ديني سخن ميگويد و معتقد است: «بناي قرآن بر آزاد نبودن قلم و لسان است.» (نائيني، ١٣٧٨ : ١٨ (وي از سويي منكر وجود آزادي در مهمترين متن ديني ميگردد و از سوي ديگر بر اين باور است كه اعتقاد به اين سخن در اسلام كليتًا كفر است. نائيني بر اين نظر است كه خروج از حكومت استبدادي و تبديل آن به حكومت ولايتيه، تنها از طريق دستيابي ملت به اصل مبارك آزادي است، زيرا آزادي اصول حكومت ولايتيه و مشروطه است. نائيني در مورد موانع آزادي ميگويد، يكي از موانع آزادي مردم، جهل و ناداني آنها نسبت به حقوق و آزاديهاي خود ميباشد و مينويسد: «بواسطه جهل است كه انسان بيچاره آزادي خدادادي و مساواتش در جميع امور با جبابره غاصبين حريت و حقوق مليه را رأسًا فراموش و بدست خود طوق رقيتشان را بگردن مي گذرد ...» (نائيني، ١٣٧٨ :١٠٧

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان