کتاب تاریخی بررسی داستان کیومرث در شاهنامه

["ASHOB"]

چکیده

کیومرث در تمامی متون پهلوی و روایت‌های بازمانده از سیرالملوک ها، نخستین انسان معرفی شده است. بر اساس این متون، نسل بشر پس از کشته شدن کیومرث در مواجهه با اهریمن و با همخوابگی مشی و مشیانه ادامه می‌یابد اما شاهنامه فردوسی تنها متنی است که بر اساس آن، کیومرث نخستین پادشاه است. در شاهنامه فردوسی نبرد کیومرث با اهریمن نیز به گونه‌ای دیگر روایت شده است. مقایسه داستان کیومرث در شاهنامه و متون متأثر از سیرالملوک ها می‌تواند نتایج تازه‌ای را درباره دگرگونی و انتقال کیومرث از اسطوره به متن ادبی مانند شاهنامه روشن سازد. فزون‌متنیت ژرار ژنت رویکردی است که به ارتباط پیش‌متن و بیش‌متن می‌پردازد. در انتقال یک متن به متن دیگر تغییراتی روی می‌دهد که گشتار نامیده می‌شوند. بر مبنای مقایسه داستان کیومرث در شاهنامه و متون متأثر از سیرالملوک ها بر اساس فزون‌متنیت ژنت، گشتارهای انبساط، برش و ارزش‌گذاری مهم‌ترین عوامل دگرگونی داستان کیومرث در روایت فردوسی است که در جهت نمایشی کردن داستان، اسطوره زدایی و قابل باور کردن داستان و استحکام روابط طولی داستان با داستان‌های بعدی و هماهنگی رویدادها با نظام اعتقادی مخاطب شاهنامه صورت گرفته است.
انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

- مقدمه

کیومرث که در زبان اوستایی گی مرتن (gaya maretan) و در متون پهلوی گیومرت (gayumart) خوانده می‌شد، در اسطوره‌های ایرانی نخستین نوع انسان به شمار می‌رود. متون پهلوی او را ششمین مخلوق اورمزد می‌دانند که از عالم مینوی به زمین فرستاده شد تا اورمزد را یاری کند. به جز اوستا و متون پهلوی بازمانده، شاهنامه و تواریخ عربی نیز این اسطوره ایرانی را روایتگری کرده‌اند. برخی از این متون، کیومرث را نخستین انسان و برخی نخستین پادشاه دانسته‌اند. به راستی سرچشمه تفاوت‌ها و دگرگونی‌های اسطوره کیومرث در متون پهلوی، تواریخ بازمانده از خدای‌نامه‌ها و شاهنامه را در کجا باید جستجو کرد؟ کیومرث اسطوره‌ای بازمانده از ایران پیش از اسلام است که از طریق متون پهلوی به متون دوره اسلامی راه یافته است. این متون پهلوی به گواهی تواریخ عربی خدای‌نامه‌ها بوده‌اند. خدای‌نامه‌ها همان کتاب‌هایی هستند که به پهلوی خوتای نامگ (xvatây nâmag) نامیده می‌شدند. «بنا بر مقدمه شاهنامه بایسنقری، در اواخر دوره ساسانی، پادشاهان آن سلسله به فکر افتادند که تاریخی رسمی برای کشور ایران بنویسند. از این جهت چند تن از موبدان و دانشوران آن عهد گرد هم آمدند و تاریخ ایران را از قدیم‌ترین زمان که به اعصار داستانی و افسانه‌ای می‌رسید، از روزگار گیومرث و پیشدادیان تا زمان پادشاهی خسرو پرویز به زمان پهلوی ساسانی به رشته تحریر کشیدند و آن را خدای نامه‌ نامیدند» (مشکور، 1359: 15). این خدای‌نامه‌ها در دوران اسلامی توسط مترجمان به عربی برگردانده شد و سیر ملوک الفرس نامیده شدند. با نگاهی به تواریخ عربی سده‌های نخستین اسلامی در می‌یابیم که منبع اصلی مورخان در تدوین تاریخ ایران، همین خدای‌نامه‌ها و سیرالملوک ها بوده است اما فردوسی در شاهنامه خود، هیچ نامی از منبع خود نبرده است. اشاره‌های او به نامه باستان و کتابی که از دوستی قدیمی به او رسیده است، نمی‌تواند برای اثبات ارتباط شاهنامه با خدای‌نامه‌ها مبنایی علمی باشد اما بر مبنای ذکر صریح نویسندگان تواریخ عربی، ارتباط کتاب‌های تاریخ عربی با خدای‌نامه‌ها و سیرالملوک ها انکار ناشدنی است. بررسی و تحلیل روایت‌های مشترک تواریخ عربی می‌تواند علاوه بر ترسیم سیر تحول اسطوره کیومرث از متون تاریخی به شاهنامه، درباره مسئله ارتباط شاهنامه با خدای‌نامه‌ها نتایج جدیدی را به اثبات برساند. نتایجی که در مسئله منابع شاهنامه راهگشا خواهد بود؛ بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که خاستگاه تفاوت‌ها و شباهت‌های داستان کیومرث در روایت شاهنامه و تواریخ عربی متأثر از سیرالملوک ها را در کجا باید پیگیری کرد؟

انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

2- پیشینه پژوهش

پیش از این ذبیح الله صفا (صفا، 245:1389) و آرتور کریستین سن (کریستین سن، 12:1389) به بررسی اسطوره کیومرث و مقایسه آن با متون دیگر اقدام کرده‌اند. علاوه بر آثاری از این دست، نظریات ادبی جدید زمینه را برای بررسی و تحلیل این شخصیت اسطوره‌ای فراهم کرده‌اند که می‌توان به مقاله «اسطوره کیومرث گل شاه» اشاره کرد. نویسنده در این پژوهش به بررسی ابعاد مختلف شخصیت کیومرث در شاهنامه و عرفان می‌پردازد و سپس آن را بر پایه نظریه یونگ تحلیل روان‌شناسانه می‌کند (مدرسی، 164:1384). در مقاله‌ای دیگر به نام «تحلیل اسطوره کیومرث در شاهنامه فردوسی و اساطیر ایران بر مبنای رویکرد نقد اسطوره شناختی»، علاوه بر بررسی سیر دگرگونی شخصیت کیومرث از متون پیش از اسلام تا تواریخ دوره اسلامی و بعد از آن، سعی شده است که خویشکاری های اساطیری کیومرث بر اساس نقد اسطوره شناختی تحلیل شود (قائمی، 37:1391). نظریه روایت شناسی تودوروف، (Tzvetan todorof) برمون (claud bermond) و گریماس، (Greimas) دستاویزی دیگر شده است تا داستان کیومرث در مقاله «تحلیل ساختاری طرح داستان کیومرث»، تجزیه و تحلیل شود (کریمی، 1391: 82). مقاله «بررسی در زمانی اسطوره کیومرث»، پژوهش دیگری است که اسطوره کیومرث را در تواریخ عربی‌تا پایان قرن چهارم و شاهنامه بر پایه نگرش در زمانی (diachronic) فردینان دو سوسور (ferdinand de Saussure) بررسی کرده است (صافی، 309:1392).



انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

3- روش شناسی جستار و نظریه ژنت

از میان تواریخ عربی آن متونی انتخاب شدند که پیش از شاهنامه به نگارش در آمده‌اند. این به آن دلیل است که متونی در مقایسه با شاهنامه قرار بگیرند که در روایت‌ها از شاهنامه تأثیر نگرفته باشند و مستقیماً از خدای‌نامه‌ها و سیرالملوک‌ها بهره گرفته باشند. در میان تواریخ عربی، متونی هستند که از اسطوره کیومرث سخنی به میان نیاورده‌اند همانند نهایه الارب و اخبار الطوال. طبیعی است که این کتاب‌ها در بررسی ما جایی نخواهند داشت. از سویی دیگر برخی از مورخان از منبع خود در نگارش سرگذشت پادشاهان ایران نامی ذکر نکرده‌اند. برای نمونه طبری و مسعودی از این دسته از مورخان هستند؛ بنابراین در مقایسه روایت شاهنامه، متونی از این دست به دلیل نامشخص بودن منابعشان کنار گذاشته شده‌اند.

آثارالباقیه بیرونی، البدء و التاریخ مقدسی، تاریخ سنی ملوک الارض والانبیاء حمزه اصفهانی، کتاب‌هایی هستند که از کیومرث سخن گفته‌اند و در این پژوهش با روایت شاهنامه در بخش داستان کیومرث مقایسه می‌شوند.

برای مقایسه داستان کیومرث، ابتدا روایت‌های تواریخ عربی به صورت جداگانه در حد پیرفت و گزاره تجزیه می‌شوند. برای آن که بُعد معنایی روایت نیز لحاظ شود، گزاره‌ها رمزگان‌گذاری می‌شود که با حروف اختصاری داخل کمانک نشان داده خواهد شد:

رمزگان کنشی (Active = A): بیانگر انجام عمل و یا رخ دادن یک اتفاق است.

رمزگان کنش روان شناختی (Psychological Act = AP): واکنش‌های عاطفی شخصیت‌ها را نشان می‌دهد.

رمزگان کنش گفتگویی (Dialogue Act = AD): این رمزگان شامل گفتگوهای میان شخصیت‌هاست.

رمزگان پند (Maxim = Ma): شامل اندرز، نصیحت و پند است.

انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

رمزگان اطلاعاتی (Informative = I): اطلاعاتی درباره داستان، فضا، اشیا و ویژگی‌های شخصیت‌ها می‌دهد.

رمزگان نامگذاری (Entitle = E ): شامل نامگذاری شخصیت یا مکانی به اسم خاص است (بامشکی، 1391: 416-415).

پس از آن روایت فردوسی نیز به همان شیوه تجزیه و بر مبنای فزون‌متنیت ژنت با دیگر روایات مقایسه خواهد شد. تجزیه و تحلیل این روایات بر مبنای فزون‌متنیت مشخص خواهد کرد که داستان کیومرث در روایت فردوسی دستخوش چه تغییراتی شده است. از سوی دیگر چرایی این دگرگونی‌ها نیز مورد نظر قرار می‌گیرد از آنجا که ژرار ژنت در نظریه فزون‌متنیت (hypertextuality)به ارتباط دو متن که یکی مقدم بر دیگری است، از لحاظ تأثیرپذیری متن متأخر می‌پردازد، مقایسه و تحلیل داستان کیومرث در شاهنامه و متون تاریخی پیش از آن بر مبنای این نظریه انجام خواهد شد.

فزون‌متنیت پنجمین نوع ارتباط میان‌متنی است که در نظریه دگرمتنیت (transtextuality) توسط ژرار ژنت (Gerard genette) مطرح می‌شود. بینامتنیت، (Intertextuality) پیرامتنیت، (paratexeuality) فرامتنیت (metatextuality) و سرمتنیت (architextuality) انواع دیگر ترامتنیت هستند. بینامتنیت و فزون‌متنیت به صورت ویژه به ر*اب*طه دو متن از لحاظ بهره گیری یک متن از متن دیگری که تقدم زمانی دارد، می‌پردازد. در واقع ژنت از جمله محققان نسل دوم بینامتنیت به حساب می‌آید. «آن‌ها برای تعریف دقیق‌تر و نیز کاربردی کردن بینامتنیت در تحلیل‌ها، توجه به منابع را نفی نمی‌کنند» (نامور مطلق، 35:1390). بنا بر دیدگاه ژنت، «هرگاه بخشی از یک متن (متن 1) در متن دیگری (متن 2) حضور داشته باشد، ر*اب*طه این دو ر*اب*طه بینامتنی محسوب می‌شود» (نامور مطلق، 87:1386). به بیان دقیق‌تر «بینامتنیت فقط محدود به ر*اب*طه هم حضوری میان دو یا چند متن است که اساساً شامل حضور واقعی یک متن در متن دیگر می‌باشد»Genette,1997:2) ).

انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

«بیش‌متنیت نیز همانند بینامتنیت ر*اب*طه دو متن ادبی یا هنری را بررسی می‌کند. اما این ر*اب*طه در بیش‌متنیت برخلاف بینامتنیت نه بر اساس هم حضوری که بر اساس برگرفتگی بنا شده است» (نامور مطلق، 89:1386). در بیش‌متنیت مسئله حضور عینی و بی کم و کاست بخشی از متن1 در متن 2 مورد نظر نیست بلکه تأثیر متن 1 در متن 2 بررسی می‌گردد. به بیان دیگر در بینامتنیت حضور متنی در متن دیگر رخ می‌دهد اما در بیش‌متنیت تأثیر و الهام بخشی متن 1 در آفرینش متن 2 تعیین کننده است. «متن ب که آن را بیش‌متن (hypertext) می‌گویند با متن پیشین الف که پیش‌متن (hypotext) نامیده می‌شود و شیوه پیوند این دو چنان است که متن ب تفسیر متن الف نباشد» Genette,1997:5)).

ژنت انواع ر*اب*طه فزون‌متنی را در یک جدول ارائه می‌کند. بر اساس این جدول ر*اب*طه بیش‌متنیت به دو گونه تقلید (imitation) و دگرگونگی (transformation) تقسیم می‌گردد. در بیش‌متنیت تقلیدی مؤلف بیش‌متن در تلاش است تا پیش‌متن حفظ شود اما در وضعیت جدید. در دیگرگونگی، پیش‌متن دچار تغییر و دیگرگونگی می‌شود. روابط تقلید و دگرگونی در سه حالت (mood) تفنن، (playful) هجو (satirical) و جدی (serious) ایجاد می‌شوند (Genette,1997:28).

از نظر ژنت تغییر متون برای آفرینش اثر جدید گشتار (transformation) نامیده می‌شود. گشتار به دو نوع گشتار کمی (quantitative transformation) و گشتار کاربردی (pragmatic transformation) تقسیم می‌گردد. تغییر در حجم پیش‌متن (گسترش یا کاهش) گشتار کمی است .(Genette,1997:309) کاهش یک متن می‌تواند به سه شیوه انجام شود. در حالت نخست ما با برش (excision) متن روبرو هستیم. در این صورت نویسنده بخشی از بیش‌متن به شیوه جراحی گونه‌ای حذف می‌شود. این نوع از کاهش در حوزه مضمون و محتوا صورت می‌گیرد .(Genette,1997:299) حالت دوم را تراش (concision) متن می‌توان نامید. در آن شیوه نویسنده بخشی از متن را به شیوه‌ای شبیه تراش یک مجسمه برای زیباتر شدن حذف می‌کند. این شگرد برای مقاصد زیباشناختی و سبکی است .(Genette,1997:234) نوع سوم کاهش تخلیص (digest) است که دو شیوه برش و تراش در آن همزمان به کار گرفته می‌شوند. افزایش یک متن نیز به سه شیوه انبساط، (extension) گسترش (expansion) و فزونسازی (amplification) است .(Genette,1997:254-262) در این سه شیوه نیز به ترتیب با افزودگی مضمون، افزودگی سبکی و زیبایی شناختی و تلفیق این دو روبرو هستیم. گشتار کاربردی شامل تغییر در بسیاری از وقایع و مضامین اصلی داستان است. این گشتار نیز به انواع گشتار ارزش، (transvaluation) انگیزه (transmotivation) و کیفی (transmodalization) قابل تقسیم است. ممکن است انگیزه پیشنهادی در پیش‌متن بدون تغییر در بیش‌متن ذکر شود که این ساده‌ترین حالت گشتار انگیزه است. در حالت دیگر، انگیزه موجود در پیش‌متن، حذف می‌شود. در حالت سوم ممکن است انگیزه‌ای در بیش‌متن جای انگیزه موجود در پیش‌متن را بگیرد .(Genette,1997:324-330) گشتار ارزش نیز به سه دسته تقسیم می‌شود. در حالت نخست، بیش‌متن دچار ارزش‌گذاری مکرر (revaluation) می‌شود. بدین صورت که شخصیت داستان با اصلاح نظام ارزشی مربوط به رفتار‌ها و انگیزه‌ها به صورتی بهتر ارائه می‌شود. در حالت دوم بیش‌متن دچار ارزشکاهی (devaluation) می‌شود که قهرمان داستان از بزرگی قهرمانانه‌اش تنزل می‌یابد و به شالوده بشری عوامانه منصوب می‌شود و یا این که یک اثر ادبی، اثر پیش از خود را مسخره می‌کند. حالت سوم گشتار ارزش، جایگزینی و دگرارزشی (transvaluation) است که بیش‌متن آنچه را که در پیش‌متن خود بی‌ارزش بوده ارزش می‌دهد و یا چیزی ارزشمند را در آن بی‌ارزش می‌کند .(Genette,1997:3454) گشتار کیفی یک گشتار کاملاً شکلی است. گشتار کیفی در واقع دگرگونی در شیوه ارائه و نمایش بیش‌متن است که خود به دو نوع گشتار کیفی درونی (intermodalization) و گشتار بیناکیفیتی (intelmodalization) تقسیم می‌شود. در گشتار کیفی درونی تغییر و دگرگونی در کارکرد درونی و شیوه روایتگری و نمایش بدون تغییر در ژانر است. اما در گشتار بیناکیفیتی ممکن است یک روایت (narrative) به نمایش (citamard) و یا یک نمایش به یک روایت تبدیل شود .(Genette,1997:277)

انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

4- تجزیه داستان کیومرث در روایات گوناگون

4-1- روایت بیرونی در آثارالباقیه

روایت بیرونی از دو پیرفت تشکیل شده است. پیرفت نخست آفرینش کیومرث و غلبه او بر اهریمن و پیرفت دوم کشته شدن کیومرث و زاده شدن مشی و مشیانه است:

پیرفت 1: نبرد اهریمن و کیومرث

1-خداوند در کار اهرمن متحیر می‌شود؛ پیشانی‌اش عرق می‌کندI.

2-کیومرث زاده می‌شود و به جانب اهریمن می‌رودI-A.

3-کیومرث بر اهرمن غلبه می‌یابدA.

پیرفت 2: اهریمن کیومرث را می‌خورد.

1-کیومرث بر اهرمن غالب و سوار بر اوستA.

2-گفتگویی میان اهریمن و کیومرث شکل می‌گیردAD.

3-اهریمن سرکشی می‌کند و کیومرث را بر زمین می‌زند و شروع به خوردن اندام کیومرث می‌کندA.

4-دو قطره منی از صلب کیومرث می‌ریزدI.

5-ریباسی می‌روید و مشی و مشیانه زاده می‌شوند. نسل بشر ادامه می‌یابدI .

آفرینش کیومرث از عرق در متون پهلوی بازمانده نیز به چشم می‌آید: «پیش از آمدن اهرمن بر گیومرث، اورمزد عرق را بر گیومرث ایجاد کرد به مدتی که برای خواندن یک بند از دعا لازم است؛ اورمزد این عرق را به صورت مرد جوان پانزده ساله درخشان و بلندی در آورد» (بندهشن:19).

4-2- روایت شاهنامه بلخی در آثار الباقیه

بلخی بنا بر نقل بیرونی، در شاهنامه خود پنج سیرالملوک و خدای نامه را تصحیح می‌کند. پنج سیرالملوکی که بلخی از آن‌ها بهره می‌گیرد بدین ترتیب است: سیرالملوک محمد بن جهم برمکی، سیرالملوک هشام بن قسم، سیرالملوک بهرام بن مردانشاه موبد شهر سابور، سیرالملوک بهرام بن مهران اصبهانی (بیرونی، بی‌تا: 99). روایت بلخی از پنج پیرفت تشکیل شده است:

پیرفت 1: هبوط کیومرث

1- کیومرث سه هزار سال1در بهشت در امنیت بودI .

2- کیومرث بر زمین فرود آمدA.

3- سه هزار سال روی زمین در امنیت بودI.

4- کیومرث، گرشاه خوانده می‌شدI-E.

5- چون گر به زبان پهلوی همان کوه است و او در کوه بودV.

6- آن‌قدر زیبا بود که هر جانداری به او می‌نگریست، بیهوش می‌شدV.

پیرفت 2: ظهور شر و کشته شدن خروزه به دست کیومرث

1- شرها به وسیله اهریمن ظاهر شدA.

2- اهریمن فرزندی به نام خروزه داشتI-E.

3- خروزه به کیومرث متعرض شدA.

4- کیومرث خروزه2 را کشتA.

پیرفت 3: دادخواهی اهریمن و کشته شدن کیومرث

1- اهریمن به خداوند از دست کیومرث دادخواهی می‌کندA.

2- خداوند عواقب دنیا و آخرت را به کیومرث نشان دادA.

3- کیومرث به مرگ مشتاق شدAP.

4- خداوند کیومرث را کشتA.

پیرفت4: ظهور میشی و میشانه

1- از صلب کیومرث دو قطره در کوه دامداذ در اصطخر افتادI.

2- دو درخت ریباس از آن قطره‌ها روییدI.

3- اول ماه نهم اعضایشان ظاهر شد و در آخر ماه کامل شدندI.

4- این دو میشی و میشانه بودندI.

5- میشی و میشانه پنجاه سال بی‌نیاز از طعام و ش*ر*اب و بدون اذیت بودندI.

پیرفت 5: فریب دادن اهریمن، مشی و مشیانه را

1- اهریمن در صورت پیری ظاهر شدA.

2- میشی و میشانه را وادار به خوردن و آشامیدن می‌کندA.

3- آن دو در بلایا و شرور می‌افتند و فرزندشان را از حرص خوردندA.

4- خداوند در دل آن دو رأفت ایجاد کردA.

5- میشی و میشانه نه شکم زاییدند و نسل بشر ادامه یافتA.

نوع مرگ کیومرث در روایت بلخی شباهت بسیار با مرگ کیومرث در برخی از روایت‌های پهلوی دارد. بر پایه روایت‌های کهن نیز کیومرث پس از بیدار شدن از خوابی که اورمزد در برابر تازش انگره مینو بر او فراز کرده بود، چون همه جهان را تاریک و انباشته از جانوران آزاردهنده دید، مرگ را پذیرفته، اندیشید که از جهانی پر از درد، راهی جهانی بی‌هیچ دشواری خواهد شد. با خود گفت که مردم از تخمه من خواهند بود، چه بهتر که کرفه (ثواب) کنند (فرنبغ دادگی، 53:1369 و زادسپرم، 36:1366-7).

انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

4-3-روایت مقدسی در البدء و التاریخ

داستان کیومرث در روایت مقدسی از دو پیرفت تشکیل شده است. در روایت مقدسی نیز که به گفته او از کتاب الفرس (کتاب ایرانیان) نقل شده است، همانند دیگر روایات منقول از سیرالملوک ها، نسل بشر پس از شکست کیومرث از ابلیس (اهریمن) از طریق مشی و مشیانه ادامه می‌یابد. حتی در روایت بیرونی، اگرچه کیومرث بر اهریمن پیروز می‌شود اما در نهایت این اهریمن است که با سرکشی خود، کیومرث را بر زمین می‌زند و اندام او را می‌خورد.

داستان کیومرث در روایت مقدسی از دو پیرفت تشکیل شده است:

پیرفت 1: کیومرث به دست ابلیس کشته می‌شود.

1- کیومرث در کوهی بودI.

2- پیوسته کار نیکو می‌کرد و سی سال سیاحت کردA.

3- ابلیس بر کیومرث تاختA.

4- کیومرث کشته شدI.

پیرفت 2: ادامه نسل بشر از خون کیومرث

5- خونی از کیومرث جاری شد و سه بهره یافتI.

6- یک بهره از آن را زمین گرفت I.

7- گیاه ریباس از آن آشکار شدI.

8- میشی و میشانه آشکار شدندI.

9- خدا در دل این دو میل به همخوابگی ایجاد کردA.

10- همخوابه شدند و نسل بشر از ایشان به وجود آمدA.



5- تجزیه روایت فردوسی و مقایسه با دیگر روایات

روایت فردوسی در شاهنامه از پنج پیرفت تشکیل شده است:

پیرفت 1: آغاز پادشاهی کیومرث

[TD valign="top"] 1- چنین گفت کآیین تخت و کلاه
2- که خود چون شد او بر جهان کدخدای
3- سر تخت و بختش برآمد ز کوه
4- ازو اندر آمد همی پرورش
[/TD]
[TD valign="top"] [/TD]
[TD valign="top"] گیومرت آورد و او بود شاهI
نخستین به کوه اندرون ساخت جایA
پلنگینه پوشید خود با گروهA
که پوشیدنی نو بُد و نو خورشI-V
[/TD]

5- به گیتی بر او سال سی شاه بودI

6- به خوبی چو خورشید بر گاه بود

[TD valign="top"] 7-همی تافت زو فر شاهنشهی
8-دد و دام و هر جانور کش بدید
9- به رسم نماز آمدندیش پیش
[/TD]
[TD valign="top"] [/TD]
[TD valign="top"] چو ماه دو هفته ز سرو سهیI
دو تا می شدندی بر تخت اویI
از آن جایگه برگرفتند کیشA
(فردوسی، 1389: 23-22) [/TD]

انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

کیومرث در همه متون بازمانده از دوران پیش از اسلام و حتی در تواریخ عربی متأثر از سیر الملوک ها به عنوان نخستین انسان معرفی می‌شود. بنا بر باورهای کهن، کیومرث در سه هزار سال دوم از آفرینش جهان و پس از نخستین تازش اهریمن به جهان اورمزدی آفریده شد. کیومرث در این نبرد برای یاری آفریدگار خلق شد (کتاب سوم دینکرد، فصل 80 بند 1). بنا بر نقل بیرونی، خداوند در کار اهرمن سرگشته شد. پیشانی‌اش عرق کرد. پس دست بر آن می‌کشد و آن را فرو می‌اندازد. پس از این قطره‌های عرق، کیومرث زاده شد (بیرونی، بی‌تا:99) بلخی از مکث کیومرث در بهشت سخن می‌گوید. بر اساس روایت او، کیومرث سه هزار سال در بهشت مکث می‌کند و آن هزاره‌های حمل، ثور و جوزاست. سپس بر زمین فرود می‌آید و سه هزار سال در آن در آرامش به سر می‌برد و آن هزاره‌های سرطان و اسد و سنبله است (بیرونی، بی‌تا:99). حمزه اصفهانی سخنی درباره آفرینش کیومرث به میان نمی‌آورد و تنها او را نخستین انسان می‌داند. بر پایه بندهش، کیومرث ششمین مخلوق و پس از گاو یکتاآفرید است (بندهش، بند 40) اما در روایت مقدسی، کیومرث یا همان انسان نخستین، پنجمین آفریده است. در روایت او سخنی از گاو یکتاآفرید به میان نمی‌آید. خداوند خلق را در سیصد و شصت روز بیافرید و آن را بر ازمنه گاه انبار نهاد. پس آسمان را در چهل و پنج روز بیافرید و آب را در شصت روز و زمین را در شصت و پنج روز و گیاه را در سی روز و انسان را در هفتاد روز بیافرید و او را کیومرث نامید (مقدسی، 321:1374). این در حالی است که کیومرث در شاهنامه نخستین پادشاه معرفی می‌شود. تفاوت روایت فردوسی در این بخش، یادآور این تقسیم بندی مسعودی درباره نظر ایرانیان درباره کیومرث است. بر مبنای این تقسیم بندی بخشی بر این باورند که کیومرث همان آدم است. گروه دیگر که به نظر مسعودی بسیار کم هستند، بدون مقایسه کیومرث با آدم او را مبدأ نسل بشر می‌دانند و گروه سوم برای کیومرث شخصیتی تاریخی و متأخر قائل هستند و او را همان امیم بن لاوذ بن ارم بن سام بن نوح می‌دانند که نخستین کسی بود که از فرزندان نوح در فارس فرود آمد (مقدسی، 1374 :94) اما شخصیت کیومرث در روایت فردوسی با گشتار ارزشکاهی مواجه می‌شود. به این معنا که قهرمان داستان از جایگاه قهرمانانه خود تنزل می‌یابد و شالوده عوامانه‌تری به خود می‌گیرد. در روایت فردوسی، کیومرث از جایگاه نخستین بشر یا یکی از نخستین آفریده‌ها که ادامه نسل بشر از صلب اوست، تنزل می‌یابد و به عنوان انسانی معرفی می‌شود که نخستین پادشاه است. ابیات آغازین شاهنامه در داستان کیومرث نشان دهنده این است که کیومرث متعلق به زمانی بس دور بوده است:

[TD valign="top"] که بود آن که دیهیم بر سر نهاد
مگر کز پدر یاد دارد پسر
[/TD]
[TD valign="top"] [/TD]
[TD valign="top"] ندارد کس آن روزگاران به یاد
بگوید تو را یک به یک در به در
(فردوسی، 21:1389) [/TD]

انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

["ASHOB"]

تغییر شخصیت کیومرث در شاهنامه از نخستین انسان به نخستین پادشاه علاوه بر آن که در جهت اسطوره‌زدایی و قابل‌باورتر کردن این داستان انجام می‌شود، روند داستان را مطابق با مبنای نظام اعتقادیِ مخاطب شاهنامه دگرگون می‌کند. علاوه بر این، داستان کیومرث در محور طولی هماهنگی بیشتری با داستان‌های بعدی شاهنامه پیدا می‌کند زیرا فردوسی در کلیت شاهنامه، سرگذشت پادشاهان را بیان می‌کند و سخن گفتن از نخستین بشر برای او نمی‌تواند اهمیتی داشته باشد.

کیومرث در شاهنامه پس از رسیدن به پادشاهی، در کوه جای می‌سازد و پلنگینه می‌پوشد (فردوسی، 21:1389). این کنش کیومرث در روایت فردوسی در واقع انعکاس یکی از برنام های این شخصیت اسطوره‌ای است. بیرونی دو برنام کرشاه یا ملک الجبل و گل شاه یا ملک الطین را برای کیومرث برشمرده است و وجه تسمیه آن دو را این گونه شرح می‌دهد که از آنجا که در روزگار کیومرث، کسی بر روی زمین نبوده است که او بر آن پادشاهی کند، پادشاهی او بر گل بوده است [گل شاه] (فردوسی، 1389: 21). بلخی نیز برنام کیومرث را گرشاه می‌داند زیرا در زبان پهلوی گر همان کوه است و جای زندگانی او کوه بوده است (فردوسی، 1389: 21). حمزه اصفهانی تنها‌ به برنام گلشاه اشاره می‌کند (حمزه اصفهانی، بی‌تا:19و12) اما مقدسی کوشاه را برنام کیومرث بر شمرده است زیرا در کوهی به سر می‌برد (مقدسی، 1374: 321). به نظر می‌رسد خوانش ناصحیح مورخان از متون پهلوی خدای‌نامه‌ها، دلیل اصلی ضبط دوگانه کوشاه و کرشاه بوده است و نامفهوم بودن واژه کر برای مترجمان عربی خدای‌نامه‌ها موجب تصحیح آن به واژه کو شده است. از سوی دیگر از آنجا که املای گر و گل در پهلوی یکسان بوده است، موجب برداشت نادرست مترجمان عربی از متن خدای‌نامه‌ها شده است (کریستین سن، 1389: 60). علاوه بر این اشتباه در خوانش واژگان پهلوی، به نظر می‌رسد باور آفرینش آدم از خاک و گل در فرهنگ اسلامی و تقابل کیومرث با آدم می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد برنام گل شاه باشد. البته چه بسا ایرانیانی که با انساب عرب و یهود آشنایی داشته‌اند و در کتاب‌های عربی آن‌ها را نسابه های ایرانی نامیده اند و یا آن دسته از یهودیانی که به ایران آمده بودند و یا عرب های نسب‌شناسی که در حیطه حکومت ساسانی رفت و آمد داشتند، نخستین بانیان اختلاط فرهنگ ایرانی سامی بودند (امامی، 1353: 421). به هر روی نسبت دادن این برنام به کیومرث می‌تواند علاوه بر تأکید این نکته که کیومرث نخستین انسان بوده است، پادشاهی او را نیز به گونه‌ای دیگرگون و بی ارزش جلوه دهد زیرا پادشاهی او بر گل یا کوه نمی‌تواند ارزشمند باشد؛ بنابراین فردوسی با حذف این برنام، تنها به این نکته اشاره می‌کند که او چون بر جهان پادشاه شد در کوه جای ساخت (2A). از سوی دیگر اضافه شدن گزاره 3A در روایت فردوسی، بار دیگر تنها بودن کیومرث را نفی می‌کند و بر شخصیت پادشاهی او تأکید می‌کند. افزودن این گزاره، شخصیت کیومرث را ارزش‌گذاری کرده است. به این معنا که کیومرث نقشی مهمتر در شاهنامه نسبت به متون پیشین یافته است. کیومرث در متون پیشین تنها بر گل حکومت می‌کرده است زیرا هیچ انسانی بر زمین نبوده است اما در روایت فردوسی، وجود گروهی که همراه با کیومرث، پلنگینه می پوشند، پادشاهی او را بر انسان ها مورد تأکید قرار می‌دهد.

انجمن رمان نویسی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان