جامعه رفتار انتخاباتی!

[morva♡]

تجزیه وتحلیل عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی با نگاهی به ایران
دکتر سید جواد امام جمعه زاده*
جواد کرمی راد**
چکیده
مشارکت انتخاباتی به عنوان یکی از گونه‌های مهم مشارکت سیاسی، جایگاه ویژه‌ای درمباحث جامعه‌شناسی سیاسی به طور عام، و جامعه‌شناسی انتخابات به طور خاص دارد. تحلیل رفتار انتخاباتی یکی از کارهای ویژه‌ و اساسی جامعه‌شناسی انتخابات است که پژوهشگران تاکنون با مطالعه انتخابات گوناگون توانسته‌اند الگوهای متعددی در تحلیل رفتار انتخاباتی ارائه دهند.
مطالعه رفتار انتخاباتی خاص با توجه به الگوهای ارائه شده در این باب، کار محقق را نظاممند و تا حدی آسان میگرداند. با این حال، گرچه پدیده »انتخاب« به مفهوم سیاسی امروزی، پدیده‌ای است نوین و خاستگاه تمدنی در غرب دارد، اما تاکنون در مقایسه با پدیده‌های دیگر همچون»انقلاب« مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار نگرفته است. در حالی که، هر ساله شاهد انتخابات متنوع و متعدد در نقاط مختلف جهان هستیم، اما در مقایسه با پدیده انقالب که به ندرت اتفاق میافتد، دارای ضعف‌های عمده نظری و بررسی کالن است. افزون بر این، متأسفانه منابع فارسی در این باب نیز بسیار اندک است. کتابهایی که در زمینه جامعه‌شناسی سیاسی به فارسی تألیف و یا حتی ترجمه گشته‌اند یا اساسا به این بحث نپرداخته‌اند و یا بسیار اندک و گذرا به آن اشاره کرده‌اند .در این پژوهش با بررسی ادبیات موجود رویکردها و نظریه های مختلف در زمینه رفتار انتخاباتی مورد کند وکاو قرار می گیرد. سپس عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی در ایران پس از انقالب اسالمی تجزیه و تحلیل می شود.
واژگان کلیدی: مشارکت سیاسی، انتخابات، رفتار انتخاباتی، رأی دهی.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

مقدمه
رفتار انتخاباتی به عنوان یک واکنش سیاسی بیانگر درجه ای از مشارکت سیاسی مردم در نظام اجتماعی است، رفتار انتخاباتی زمینه ای است که براساس آن می توان هویت
سیاسی افراد را به صورت علمی مورد مطالعه قرار داد، رفتار انتخاباتی افراد جامعه که براساس فهم سیاسی آنان و تفسیر آن فهم انجام می گیرد به نوعی می تواند در جهت
حمایت ،اصالح و تغییر بنیادی نظام اجتماعی صورت پذیرد.رفتار انتخاباتی مردم، از مهمترین وجوهی است که نوع جامعه سیاسی را معلوم میسازد و چگونگی ساختار کلی
آنرا تبیینمیکند)عیوضی،1382 :35 .)به طور کلی عوامل بسیاری بر رفتار انتخاباتی تاثیر گذار است ولی در این میان نقش برخی عوامل کمتر وبرخی دیگر از ارزش تاثیر گذاری
بیشتری برخوردار است. تاثیر گذاری این عوامل امری ثابت نیست بلکه امری متغییر است و در زمانها و مکان های گوناگون نتایج متفاوتی را در پی دارد. بنابراین مجموعه ای از عوامل موجب تغییر نگرش انتخاباتی افراد می شود.
برای تغییر نگرشها سه استراتژی وجود دارد: الف(تغییر پاداشها و هزینهها، ب(مواجهه مستقیم با موضوع نگرش، ج(درخواستهای اقناعکننده، برای تغییرنگرش انتخاباتی مخاطبان سه هدف میتوان برشمرد: الف(مشارکت هرچه بیشتر شهروندان در انتخابات، ب(آگاهی دادن به شهروندان در مورد معیارهای کاندیداها و برنامههای اصلح،
ج(تغییر نگرش شهروندان نسبت به یک برنامه یا کاندیدا؛ برای دسترسی به سه هدف مذکور میباید منظومههای نگرشی مخاطبان در زمینه انتخابات را شناخت. جمع این
عناصر و تأثیر آنها بر یکدیگر، رفتار انتخاباتی شهروندان را به همراه دارد که با شناسایی آنها و تعیین میزان تأثیر آنها، میتوان تغییرات را در نگرشها ایجاد کرد)

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

*الگوها و نظریه های تحلیل رفتار انتخاباتی
از نیمه دوم قرن بیستم پژوهشگران علوم سیاسی کوشیده اند عوامل موثر بر مشارکت سیاسی را مورد بررسی قرار دهند.مطالعات گذشته در حوزه مشارکت سیاسی اغلب روی رأی دادن تمرکز می کنند وآن را اساس حقوق دموکراتیک هر شهروندی در نظر می گیرند)امام جمعه زاده و دیگران ،1389 :16 .)آنچه بدیهی به نظر میرسد این است که علل و عوامل متعددی در مشارکت سیاسی به طور عام و مشارکت انتخاباتی به طور خاص تاثیر گذار است و هیچ نظریه ای به تنهایی نمی تواند عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی را توضیح دهد. تعیین دقیق وبر شمردن عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی امری ظریف و پیچیده است که عوامل متعدد و متنوعی در آن دخیل هستند. عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی را به لحاظ تحلیلی می توان در پنج نظریه هویت حزبی، ایدئولوژی مسلط، جامعه شناسی سیاسی، روانشناسی سیاسی و اقتصاد سیاسی در دو سطح خرد وکالن مورد تجزیه وتحلیل قرار داد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

*نظریه هویت حزبی
نظریه هویت حزبی به عنوان اولین نظریه رفتار انتخاباتی، مبتنی بر دلبستگی روانشناختی نظریه هوّیت مردم به احزاب است. در این نظریه رأی‌دهندگان انسانهایی هستند که با یک حزب هویت مییابند. بنابراین، »وابستگی حزبی« مهمترین متغیر تبیین آراء رأیدهندگان میباشد. این نظریه تأکید فراوان بر جامعهپذیری سیاسی اولیه دارد؛ بدین معنا که خانواده ابزار مهمی است که از طریق آن وابستگیهای سیاسی درست میشود و بعدها به وسیله عضویت گروهی و تجارب اجتماعی تقویت میشود.
مهمترین شاخصههای این نظریه عبارتند از:
1 -فرد نقش کمرنگی دارد.
2 -وابستگی حزبی« بسیار مؤثر است.
3 -تبلیغات انتخاباتی چندان تأثیری ندارد.
4 -رأی افراد »موروثی« است)رضوانی، 1386 :151.)
بر اساس این نظریه وابستگی حزبی در طول زمان کمتر تغییر می کند. افراد احساس ن*زد*یک*ی وتعلق با احزاب می کنند و به آن کاندیدا و نامزدی رای می دهند که حزب
معرفی می کند . بر اساس این نظریه، احزاب جایگاه ویژهای دارند، و تبلیغات انتخاباتی چندان تأثیری در تغییر گرایشهای مردم ندارد؛ چراکه مردم پیش از انتخابات دارای
علقههایی عاطفی با احزاب مورد عالقهشان میباشند و از اینرو، هر نامزدی که از سوی حزب محبوب معرفی گردد، طرفداران به آن رأی خواهند داد و اساسا خواسته حزب«،
خواسته رأیدهنده نیز میباشد. بر پايه اين نظريه، هويت حزبي وجود رأيدهندگان شناور را در نظام سياسي كاهش ميدهد و رفتار انتخاباتي را پيشبيني مي‌كند. وجود احزاب
سياسي ريشه دار و قدرتمند از متغيرهاي سياسي است كه مي تواند بسيج تعدادي بيشتر از شهروندان را به همراه داشته باشد و بسياري را به پاي صندوق هاي راي بكشاند احزاب سياسي مي توانند با تبليغات سازمان دهي شدة خود صح*نه هاي انتخابات را گرمي بخشند
و توجه عموم را به اهميت آن جلب نمايند. البته اين در صورتي است كه احزاب ريشه در ستيزها و شكاف هاي اساسي موجود در بطن جامعه داشته حامل ستيزهاي ساختاري برخاسته از متن جامعه باشند. البته پژوهشگراني چون فرانكلين )Franklin ) مدعي شدهاند كه دوران وابستگي حزبي به پايان رسيده است)ایوبی، 1377 :107.)

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

*نظریه ایدئولوژی مسلط
به نظریه ایدئولوژی مسلّط، به عنوان نظریه رادیکال رفتار انتخاباتی نگریسته میشود.
بر اساس این نظریه، هرچند افراد خود انتخاب میکنند، اما انتخابهای فردی با کنترل ایدئولوژیکی شکل میگیرند. در ایدئولوژی مسلّط، انتخاب تحت تأثیر آموزشی است
که حکومت میدهد و حتی باالتر، تحت تأثیر رسانههای گروهی است)رضوانی، 1386 :
154 .)مهم ترین شاخص این نظریه اینست که انتخاب فردی به شدت تحت تاثیر ایدئولوژی
مسلط و رسانه های گروهی قرار دارد. رسانه های گروهی نقش اساسی را در این نظریه بازی می کند. مک کومبز)kombz Mac )و شاو)Shaov )در مطالعاتی که درباره
نقش رسانه ها در مبارزه انتخاباتی به عمل آوردند، نشان دادند آنچه در نظر رای دهندگان مهم ترین موضوع ها برای تصمیم گیری درباره نامزدهای انتخابات تلقی می شود،کم
و بیش همان موضوع هایی است که رسانه های جمعی ب*ر*جسته سازی کرده اند)امامی، 1388 :68 )اين نظریه معتقداست تبليغات رسانههاي گروهي به خصوص تلويزيون در تعريف واقعيات بسيار تعيين كننده است.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

*تلویزیون و انتخابات
دست اندركاران رسانه هاي جمعي با به كارگيري جديدترين تكنولوژي هاي خبري و فنون متقاعدسازي، زمينه تغيير افكار و عقايد عمومي را فراهم كرده و با به دست گرفتن
سرنوشت افكار عمومي آرا و افكار و اخبار را منعكس، تقويت و حتي خاموش مي كنند.
از سال 1959 پديدهي جديدي به نام تلويزيون رفتار رأيدهندگان را به شدت تحت تأثير قرار داده است. امروزه در مبارزات انتخاباتي يكي از مهمترين و اساسيترين وسايلي كه گروههاي انتخاباتي براي دست‌يابي به اهداف خود مورد استفاده قرار ميدهند تلويزيون است و »كسي كه تلويزيون را تصاحب كند، كشور را تصاحب كرده است« )اشتريان،
1373: 98 .)در سال 1992 ،87درصد از مردم اظهار كردند)در آمريكا( كه قبل از شروع مبارزات انتخاباتي، حداقل روزي يك بار به اخبار تلويزيون گوش فرا مي دهند كه اين
ميزان در طول دوران انتخابات به 83درصد ميرسد. همچنين 88درصد مردم پوشش تلويزيون بر انتخابات را بسيار خوب يا تا اندازهاي خوب ارزيابي مي‌كنند )كاواناك،
1379 :149 .)مهم ترین اثر تلویزیون تمرکز گرایی تبلیغات وتوده ای شدن آن است.
تلویزیون موجب شد شعارهای محلی بیشتر جای خود را به شعارهای کلی دهد. هم چنین تلویزیون توانست موجب توده ای شدن امر تبلیغات شود و احزاب را وادارد تا در تبلیغات خود از شیوه های مردم پسند یا شاید بتوان گفت عوام پسند استفاده کنند)ایوبی، 1379 :

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

*ارتبا طات الکترونیک و رفتار رای دهی
علاوه بر تلویزیون، ماهواره، رایانه و اینترنت نیز هر کدام بر رفتار انتخاباتی تاثیر گذار هستند. به کارگیری ارتباطات الکترونیکی در انتخابات از سال 1988 در ایاالت متحده
آغاز شد و از آغاز سال 1990در بسیاری از کشورهای دیگر رواج یافت. امروزه به لحاظ تاثیر بر رفتار انتخاباتی، اینترنت را از برخی جهات می توان رسانه برتر نامید. اینترنت رسانه
ای همه گیر، همه جایی، همه مکانی و فرا زمانی است. موج گسترش اینترنت و فناوری های جدید ارتباطی هم زمان با غرب بسیاری از کشورهای در حال توسعه را نیز فرا گرفته است. نمونه های بارز آن در انتخابات دهم ریاست جمهوری ایران قابل رویت است. این انتخابات تاثیر رسانه های دیجیتال را بر رفتار انتخاباتی نشان داد)عیوضی، 1388 :170 .)نتایج مطالعات نشان می دهد که اینترنت بر در گیر شدگی و مشارکت کاربران در انتخابات، تمایل آن ها به رای دهی وتشویق دیگران به رای دادن از طریق پیام نگار تاثیر خوبی داشته است. کارتز)kartz )در مطالعه خود درباره اینترنت ومشارکت شهروندان بیان می دارد که آن دسته از شهروندان ایالت متحده که در منزل به اینترنت دسترسی دارند)55 درصد(، 12 درصد بیشتر از دیگران است)سردارنیا، 1388 :200 .)شواهد حاکی از آن است اینترنت بیشتر بر گروه سنی 25تا45 ،افراد تحصیل کرده دانشگاهی و فعاالن سیاسی با تجربه قبلی تاثیر بیشتری دارد و بر دیگر گروهای سنی، بیسوادان وافراد کم عالقه به سیاست تاثیری نداشته یا این تاثیر گذاری ضعیف بوده است.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

*الگوی روانشناسی سیاسی
روانشناسان ویژگی های روانی افراد را عامل تعیین کننده سطح مشارکت آنان در فعالیت ها تلقی می کنند. به اعتقاد آنان افراد انسانی ویژگی های شخصیتی و روانی مختلفی دارندکه برخی از آن ها آنان را مستعد و عالقمند به مشارکت سیاسی می کند و برخی دیگر آن ها را از مشارکت سیاسی منفعل و منصرف می گرداند)کالنتری، 1384 :275 .)ورود روانشناسی به قلمرو سیاست مربوط به زمان حاضر نیست اما جهش روانشناسی سیاسی و به عبارت بهتر تحلیل مسایل سیاسی از دیدگاه روانشناسی به دهه 1930 بر می گردد)نقیب زاده، 1385 :115 .)این روش تحلیلی بر خالف نگرش جامعه شناسانه، بیشتر بر ویژگی های فردی و انگیزه های شخصی تاکید دارد و کمتر به تعلقات گروهی و اجتماعی رای دهنده توجه می شود. در رویکرد روانشناختی به مشارکت سیاسی مفاهیمی از قبیل اثر بخشی سیاسی و عزت نفس دارای اهمیت هستند که در ذیل این دو مفهوم
مورد بررسی قرار می گیرند.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

*اثر بخشی سیاسی
اثر بخشی سیاسی نگرشی است که در اثر آن فرد احساس می کند با مشارکت سیاسی خود بر فرایندهای سیاسی اثر گذاشته و بر آن ها کنترل و نظارت می کنند. رابرت
دال)Dahl Robert )معتقد است هر چه احساس اثر بخشی سیاسی فردی کمتر باشد، مشارکت سیاسی او کمتر خواهد بود. وی این احساس را اعتماد به نفس سیاسی می نامد و اظهارمی داردکه این قضاوت درباره عدم کارای ی سیاسی فرد چه واقع بینانه باشد یا نباشد به شهروندان این را القا می کند که مسئوالن توجهی به افرادی مانند آن ها ندارند و آن ها نمی توانند در فرایند سیاسی اثر بگذارند)99: 1984, Dahl .)بنابر این می توان گفت افرادی که احساس اثر بخشی سیاسی نمی کنند در انتخابات شرکت نمی کنند

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[morva♡]

عزت نفس
گرین وارد)d Green )و برکلر)Brklr )عزت نفس را شامل احساس خوشایند داشتن درباره خود، دوست داشتن، دوست داشته شدن، رفتار خوب دیگران با فرد،احساس موفقیت، احساس توانایی و راحتی در رهبری و تاثیر گذاشتن بر دیگران می داند)مسعودنیا، 1380 :156 .)روانشناسان اجتماعی معتقدند افرادی که از میزان بالایی
از عزت نفس برخوردارند تمایل بیشتری به مشارکت در مسائل اجتماعی و سیاسی که رای دادن نیز یکی از نمودهای اصلی آن است دارند و کسانی که از عزت نفس پائین برخوردارند گوشه گیر و بی تفاوت نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی هستند. علاوه بر مفاهیم فوق در ذیل به مهم ترین دیدگاه های روانشناختی در زمینه رفتار انتخاباتی پرداخته می شود.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان