آموزشی چگونه منتقد خوبی شویم؟!

[MAHTA☽︎]

منتقد بودن، چه در سینما و تئاتر، و چه در سیاست و ورزش و سبک زندگی، نیاز به اطلاعات و مهارت دارد تا نقد، حرفه‌ای و اثرگذار باشد. توییتر و اینستاگرام سبب شده تا بسیاری از شهروندان دهکده جهانی، نسبت به هر موضوعی واکنش نشان داده و به نوعی، با نگاه انتقادگرایانه به آن نگریسته و تحلیل‌هایی ارائه کنند.
در میان همه نقدها، نقد ادبی، کمتر دست‌خوش تاخت و تاز آماتورها قرار می‌گیرد. چرا که نقد ادبی، کاری حرفه‌ای و دشوارتر از نقد مسائل عادی زندگی و رسانه است و به همین خاطر، نظریه و نقد ادبی به عنوان گرایش کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی در اختیار علاقمندان به این فن قرار دارد.
حال بیایید فرض کنیم شما می‌گویید قصدتان از منتقد شدن فهمیدن لایه‌های زیرین یک اثر هنری و کشف نقاط تاریک و ناپیدای آن در چارچوبی مشخص و روشن است. خب از این جا به بعد می‌توان دقیق‌تر صحبت کرد و چشم‌انداز واضح‌تری به دست داد.
نقد ادبی یا بهتر است بگوییم یادگیری نقد ادبی به مثابه یک کار تخصصی هیچ شباهتی به یادگیری تخصص‌های دیگر ندارد. شما برای متخصص شدن در هر زمینه‌ای به جز نقد ادبی -مثلا پزشکی – می‌بایست برخی دوره‌های مشخص را بگذرانید. در آزمون‌های معتبری پذیرفته شوید و تجربه عملی کافی هم داشته باشید. مثلا گرایش نظریه و نقد ادبی در مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادب پارسی و دکتری نقد را در داخل و خارج از کشور، سبب می‌شود تا شما با این حوزه بهتر و علمی آشنا شوید.
نقد ادبی یک حرفه است و منتقد ادبی یک شغل کاملا تخصصی. درست مثل معماری یا پزشکی. البته برای منتقد شدن شما الزاما نمی‌بایست به آکادمی بروید و مدارج تحصیلی عالیه را طی کنید. چرا که، اگر حتی این کار را هم بکنید و به دروس دانشگاهی بسنده کنید هیچ‌گاه منتقد نخواهید شد. خیلی‌ها سوال می‌کنند که چگونه می‌توان منتقد ادبی شد. این سوال چنین افرادی را با یک سوال می‌توان پاسخ داد.
* برای چه میخواهید نقد کنید؟*
و سوال کنندگان تا جواب روشنی ندهند ، نمی‌توان راهنمایی خوبی ارائه کرد. علت تاکید بخاطر این است که پاسخ به این سوال مسیر حرکت شما در یادگیری و حتی سبک نقد ادبی تعیین می‌کند.
حال بیایید فرض کنیم شما می‌گویید قصدتان از منتقد شدن فهمیدن لایه‌های زیرین یک اثر هنری و کشف نقاط تاریک و ناپیدای آن در چارچوبی مشخص و روشن است. خب از این‌جا به بعد می‌توان دقیق‌تر صحبت کرد و چشم‌انداز واضح‌تری به دست داد.

منتقد ادبی، باید زیاد بخواند و مشتاقانه خود را در بوته نقد دیگران قرار دهد. برای منتقد شدن، باید خوب دید. خوب دیدن، هنری ژرف و شگرف است که با مطالعه حاصل می‌شود.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHTA☽︎]

حال، به مروری مختصر و مفید بر چکیده‌ی مقاله‌های منتقدشو می‌پردازیم.

√نقد به چند روش و در چند سطح نوشته می‌شود:

×نقد شرحی:
در نوع اول نقد، منتقد نگاه نویسنده به موضوع را باز می‌کند و شرح و توضیحی بر آن می‌نویسد. شرحی که منتقد می‌نویسد، الزاما نگاه نویسنده به آن موضوع نیست، بلکه می‌تواند بازگو کننده زوایای دیگری از اثر نویسنده باشد. این نوع نقد، در کنار خود اثر، می‌تواند خواننده را با نگاه دیگری به اثر آشنا کند. این نوع نقد می‌تواند له یا علیه اثر باشد و الزامی ندارد منتقد، به تعریف و تمجید از دیدگاه پدید‌آور بپردازد.

×روش دیگر نقد، آن است که منتقد، در سطحی بالاتر از پدیدآورنده اثر، به دنبال نقاط قوت و ضعف کار او می‌گردد و در یک نقد، آنها را مطرح می‌کند. این نوع نقد، بیشتر در مورد آثاری که قضاوت بر آن‌ها آسان‌تر باشد و بررسی اثر از حالت سلیقه‌ای خارج شده و بر اساس معیار و ملاک مشخص انجام شود، قابل اجرا است. در خصوص کارهای هنری، این نوع نقد را بر تکنیک هنرمند می‌توان وارد دانست، ولی نقدی که بر نوع نگاه و برداشت هنرمند از جهان می‌شود، از نوع اول است.

*در نقد داستان، می‌شود از هر دو دیدگاه وارد شد. در مورد آثار ادبی، حد انتظار خاصی در مورد مسایل فنی اثر ادبی پدیدآمده مورد انتظار است، که در امتیاز دهی اصولی، باید طبق این حدود انتظار که مقیاس برآورد اثر هستند، حرکت کرد.

برای مثال، یک اثر، باید دارای نوعی منطق باشد و بر اساس چهارچوبی حرکت کند. نه فقط آثار رئالیسیتی، حتی آثار سوررئال، فانتزی و یا حتی مالیخولیایی، منطق خاص خود را دارند و این وفاداری به چهارچوب منطقی، اصلی است که نباید زیر پا گذاشته شود.

در مورد امتیاز دادن به آثار، برای مثال، هدف از رأی گیری، سنجیدن میزان علاقه‌ی مخاطب به اثر است. برای رأی دادن، به ذهن خود رجوع کنید. کافی است مشخص کنید که از اثر مورد بررسی، چقدر خوش‌تان آمده، یا نیامده. میزان محبوبیت یک اثر، چیزی نسبتا جدا از موارد تکنیکی آن است، که به وسیله چنین رأی گیری‌هایی سنجیده می‌شود. برای مثال، شاید فلان سریال تلویزیونی مبتذل و بی‌محتوا، و از لحاظ تکنیک بازی و گارگردانی در حد بسیار ضعیف باشد، ولی محبوب هم باشد. یا آثار کوبیسم پیکاسو، که از لحاظ تکنیکی و هنری، در حد بسیار بالایی قرار دارند، محبوبیتی بسیار اندک دارند. پس در رأی دادن، کافیست میزان علاقه‌مندی خود به اثر را مشخص نمایید. در نمره دادن فنی به آثار، هر داور و هر منتقدی ملاک خود را دارد. در مسابقات ادبی، هر مسابقه، شرایط و ملاک‌های خود را دارد و نمی‌توان از ملاک‌های یکسان سخن گفت. برای مثال، فیلم‌هایی که برنده جایزه جشنواره فیلم ^کن^ می‌شوند، بسیار متفاوتند از برنده‌های جایزه‌ی اسکار. در مورد داورها و جشنواره‌های ادبی هم همینطور است، و هر مسابقه و هر داور، قوانینی دارد. قوانین خود را استخراج و تدقیق کنید، و به آنها وفادار باشید.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHTA☽︎]

••چگونه نقد بنویسیم••
∆برای نوشتن نقد نوع اول، باید به تخیل خود میدان بدهید. نقد نوع اول نظر منتقد است، پس خجالت نکشید و هر چه فکر می‌کنید بنویسید!

∆برای نوشتن نقد نوع دوم، اثر را باید خوب مطالعه و بررسی کرده باشید. شاید لازم باشد روی سابقه‌ی پدید‌آور بررسی‌ای انجام بشود، این کار را هم بکنید. از کلیات اثر شروع کنید و به جزئیاتش برسید. نقدهای دیگر را هم بخوانید و بررسی کنید که آیا با آرای دیگر منتقدان، مخالفید یا موافق، آیا حرف دیگری (چه مخالف، چه موافق) در قبال موضوعاتی که مطرح کرده‌اند، می‌توانید بزنید یا خیر. پاسخ‌های پدید‌آور به نقدهای دیگر را بررسی کنید، مصاحبه‌هایش را مطالعه کنید، با او صحبت کنید. آرایی را که در اثرش آورده به چالش بکشید، از زیبایی‌های کارش یاد کنید و از آن‌ها تعریف کنید. بر موضوع اثر تسلط کافی (نه کامل) کسب کنید. در آثار ادبی، شخصیت‌ها و مکان‌ها را یک به یک بررسی کنید. نظر خود را درباره هر یک بنویسید. سعی کنید با استفاده از توصیفات نویسنده، چهره افراد و موقعیت مکان‌ها را برای خود مشخص کنید. به دنبال تناقضات یا توصیفات تکمیل کننده در داستان بگردید، سیر وقایع، تغییرات و تبدیلات اشیاء و افراد را بررسی کنید. انطباق شخصیت افراد با اعمال‌شان را بسنجید، و از این کارها...! به یاد داشته باشید که یک اثر ادبی، الزاما واجد توصیف و تشریح مکان‌ها و آدم‌ها نیست، و این برای یک اثر، به خودی خود، ضعف و قدرت محسوب نمی‌شود. بسنجید که آیا اجزاء اثر، در جای خود هستند یا خیر. چه چیزی کم یا زیاد است، چه چیزی زائد است، جای چه چیزی خالی‌ست. همه‌ی این موارد را منظم و با طبقه‌بندی مناسب، لیست کنید. موارد بسیار دیگری هم هست و لیست شما می‌تواند لیست مفصلی بشود! از زیاد یا کم بودن مواردی که یافته‌اید، وحشت زده و یا دلسرد نشوید. یافته‌‌هایتان را مرتب کنید و به دنبال چیزهای جدید بگردید. همه‌ چیز را مرتب کنید و به صورت یک مقاله بنویسید. اگر عادلانه و صادقانه کار کرده باشید، یک اثر ارزشمند انتقادی ساخته‌اید... مطمئن باشید به زحمتش می‌ارزد!

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHTA☽︎]

?فرآیند نقد?

در این بخش از نقد داستان، سعی كنید موارد زیر را اجرا كنید. به یاد داشته باشید كه نگاه شما در چند موردی كه در زیر آمده هنوز آن نگاه یكسر تكنیكی به داستان نیست.

الف)
به هیچ وجه مبادرت به خواندن سایر نقدهایی كه راجع به این داستان نوشته شده است نكنید. می‌توانید خواندن آنها را به بعد موكول كنید.

‌ب)
به‌عنوان یک خواننده، برداشت و احساس خود را از داستان، بنویسید. برای مثال می‌توانید روی این موضوع دقت كنید كه آیا داستان از همان پاراگراف‌های اول توانسته شما را به خود جذب كند؟

ج)
ضعف‌های داستان را پیدا كنید. به یاد داشته باشید كه نوشتن یک نقد، دو هدف را دنبال می‌كند:
یكی، مشخص كردن نقاط ضعف آن و دیگر، ارائه‌ی پیشنهادهای سازنده برای نویسنده تا داستان خود را تقویت كند.

د)
اگر داستان نقطه‌ی قوتی دارد آن را مشخص كنید.


هـ)
هرگز طی نقد داستان به نقد شخصیت نویسنده نپردازید. تمركز شما فقط و فقط باید روی نوشته و متن باشد. بنابراین زندگی و شخصیت نویسنده هیچ ارتباطی به نقد اثر ندارد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHTA☽︎]

?نقد عناصر داستان?

یك داستان معمولاً در بردارنده‌ی عناصری است كه به شكل قاعده درآمده‌اند. البته یک داستان خوب الزاماً نیازی به تبعیت بی‌چون و چرا از این قواعد ندارد و می‌تواند از این قواعد تخطی كند و حتی ژانر خود را هم زیر پا بگذارد. با این حال، در مبحث روایت‌شناسی، روایت باید دارای ویژگی‌هایی باشد تا در فرایند شناخت و نقد آن به مشكلی بر نخوریم. در زیر به شكل ساده و گذرا این عناصر بررسی می‌شود؛ با این توضیح كه دو كتاب ارزشمند «دستور زبان داستان» از احمد اخوت و عناصر داستان از رابرت اسكولز (ترجمه‌ی فرزانه طاهری) جزء منابع خوب حیطه‌ی روایت‌شناسی و شناخت عناصر داستان‌اند كه می‌توانید به آنها مراجعه كنید.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHTA☽︎]

#نقد_عناصر_داستان
الف) شروع داستان (OPENING)

آیا اولین جملات و پاراگراف‌های داستان توجه شما را به خود جلب كرده‌اند؟ هرقدر كه نویسنده در داستان خود شروع بهتری داشته باشد، بیشتر می‌تواند خواننده را جذب كند. حتی ما وقتی در كتاب‌فروشی هستیم و كتاب داستانی را می‌بینیم كه با نویسنده‌ی آن آشنایی نداریم، یكی از معیارها برای خرید آن می‌تواند توجه به دقت به نحوه‌ی شروع آن باشد. ادوارد سعید گفته: «بدون داشتن ذره‌ای از احساس آغاز، هیچ اثری را نمی‌توان شروع كرد؛ همان‌طور كه بدون این احساس پایانی هم در كار نخواهد بود». رابرت اسكولز در كتاب عناصر داستان معتقد است كه: در شروع داستان باید شخصیت‌های كلیدی معرفی و مناسبت‌های اولیه‌ی آن‌ها مشخص شود، زمینه برای كنش اصلی آماده شده و چنان‌چه داستان نیاز داشته باشد، چیزی درباره‌ی گذشته‌ی آن عنوان كند. باید در شروع داستان، اولین نشانه‌های بحران داستان به خواننده نشان داده شود؛ بحرانی كه بعداً كنش اصلی داستان را به همراه دارد. به هرحال شروع داستان خیلی مهم است و یک منتقد هم حتماً باید به شروع داستان توجه اساسی داشته باشد.


ب) كشمكش (CONFLICT)

منظور از كشمكش، درگیری ذهنی یا اخلاقی شخصیت داستان است كه از امیال یا آرزوهای برآورده نشده یا مغایر ناشی می‌شود. در داستان باید دید آیا كشمكش عاطفی شخصیت اصلی و نیز كشمكش بین شخصیت‌های دیگر وجود دارد؟ و نویسنده تا چه حد توانسته كشمكش بین شخصیت‌ها و كشمكش شخصی قهرمان داستان را نشان دهد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHTA☽︎]

#نقد_عناصر_داستان
ج) طرح (PLOT)

مبحث طرح، یكی از مباحث پیچیده و اساسی در داستان است؛ اما این‌جا به‌طور گذرا می‌گوییم منظور از طرح، نقشه،‌ نظم، الگو و شمائی از حوادث است. به بیان بهتر، حوادث و شخصیت‌ها طوری در داستان شكل می‌یابند كه كنجكاوی و تعلیق خواننده را به دنبال می‌آورند. خواننده حوادث داستان را پی می‌گیرد و می‌خواهد علت وقوع آن‌ها را بداند. شاید لازم باشد بگویم كه طبق تعریف ای.ام.فورستر بین داستان و طرح، فرق است. داستان، نقل رشته‌ای از حوادث است كه بر طبق روالی زمانی ترتیب پیدا كرده‌اند؛ اما طرح، نقل حوادث است با تكیه بر موجبیت و روابط علی و معلولی. در این قسمت از نقد باید نكاتی را كه مرتبط با طرح است در نظر بگیریم: آیا طرح اصلی واضح و قابل باور است؟ آیا شخصیت اصلی مسأله‌ی تعریف شده‌ای برای حل كردن دارد؟ آیا خواننده می‌تواند زمان و مكان داستان را به آسانی تشخیص دهد؟ و...

د) فضاسازی داستان (SETTING)

در این قسمت باید دید آیا توصیف كاملی از پس زمینه‌ی داستان ارائه شده است؟ آیا نویسنده اسم‌های خوبی برای آدم‌ها، مكان‌ها و اشیا به كار برده است؟ آیا بین زمان و نظم حوادث در داستان هماهنگی است؟

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHTA☽︎]

#نقد_عناصر_داستان
هـ) شخصیت‌پردازی (CHARACTERIZATION)

شخصیت در تعریفی ساده، انسانی است كه با خواست نویسنده پا به صح*نه‌ی داستان می‌گذارد و كنش‌های مورد نظر نویسنده را انجام می‌دهد و سرانجام از صح*نه‌ی داستان بیرون می‌رود. البته در نگاهی دیگر، شخصیت موجودی پویا است كه در كنش‌های داستانی ظاهر می‌شود و اگرچه از طرح كلی داستان پیروی می‌كند؛ ولی گاهی خود ابتكار عمل به دست گرفته و همه‌چیز را رهبری می‌كند. در نقد داستان باید دید آیا شخصیت خوب پردازش شده است؟ آیا تصویر استادانه‌ای از فرهنگ، خصوصیات، دوره‌ی تاریخی و موقعیت مكانی شخصیت اصلی ارائه شده است؟ آیا حس تناقض و كشمكش درونی شخصیت به خوبی نشان داده شده است؟

و) دیالوگ (DIALOGUE)

در این قسمت باید دید آیا كلماتی كه از د*ه*ان شخصیت‌ها بیرون آمده تناسبی با خلق و خوی آن‌ها دارد؟ آیا خواننده قادر است از خلال دیالوگ بین شخصیت‌ها به فضاسازی‌ها و توصیف‌های نویسنده پی ببرد؟ اگر چنین باشد می‌توان داستان را دارای نقطه‌ی قوت دانست.

ی) زاویه دید (POINT OF VIEW)

زاویه دید، منظری است كه نویسنده_ راوی و یا شخصیت‌ها از طریق آن به داستان و حوادث آن می‌نگرند. این منظر، به‌طور عمده دو ساحت دارد: ساحت چشم و ساحت فكر.
ساحت چشم نگاه یا نظر (PERSPECTIVE) را به بار می‌آورد و ساحت فكر، ایدئولوژی و وجهه‌ی نظر را.
در داستان باید دید زاویه‌ی دید اول شخص است یا سوم شخص و یا دانای كل. در عین حال تغییر زاویه دید در داستان به چه شكلی است؟ آیا این كار به شكلی استادانه انجام می‌شود؟ و اصولاً آیا در داستان ما شاهد تعدّد زاویه دیدها هستیم یا یک زاویه دید واحد بر داستان حاكم است؟

?مواردی كه در بالا مطرح شد جزء عناصر اصلی داستان محسوب می‌شوند كه دانستن آن‌ها اگرچه برای داستان‌نویسی و ناقد لازم است؛ اما كافی نیست. یك اثر داستانی خلاقانه، ظرفیت‌های خاص خود را دارد؛ لذا مطابقت دقیق و موبه‌موی آن با عناصر فوق، نقطه‌ی قوت و برجستگی آن محسوب نمی‌شود. با این حال چنان‌چه اثری بتواند پابه‌پای این قواعد، تفاوت‌ها و برجستگی‌های خاص خود را هم داشته باشد، آن وقت ما می‌توانیم آن را داستانی قوی و ارزشمند بدانیم و مطمئن باشیم كه ارزش بیشتر از یك بار خواندن را دارد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان