فارسی زبان فارسی از آغاز تا اسلام

[.ATLAS.]

پهلوی
دیگر زبان پهلوی است، این زبان را فارسی میانه نام نهاده‌اند و منسوب است به «پرثوه» نام قبیله‌ی بزرگی یا سرزمین پهناور که مسکن قبیله‌ی پرثوه بوده و آن سرزمین خراسان امروزی است که از مشرق به صحرای اتابک (دشت خاوران قدیم) و از شمال به خوارزم و گرگان و از مغرب به قومس (دامغان کنونی) و از نیمروز (جنوب) به سند و زابل می‌پیوسته است. مردم آن سرزمین از ایرانیان (سَکَه) بوده‌اند که پس از مرگ اسکندر یونانیان را از ایران رانده دولتی بزرگ و پهناور تشکیل کردند و ما آنان را اشکانیان گوییم و کلمه‌ی پهلوی و پهلوان که به معنی شجاع است، از این قوم دلیر که غالب داستانهای افسانه‌ی قدیم شاهنامه ظاهرا از کارنامه‌های ایشان باشد، بر جای مانده است. زبان آنان را زبان «پرثوی» گفتند و کلمه‌ی پرثوی به قاعده‌ی تبدیل و تقلیب حروف «پهلوی» گردید و در زمان شهنشاهی آنان خط و زبان پهلوی در ایران رواج یافت و نوشته‌هایی از آنان به دست آمده است که قدیمترین همه دو قباله‌ی ملک و باغ است که به خط پهلوی اشکانی بر روی ورق پو*ست آهو نوشته شده و از «اورامان کردستان» به دست آمده است و تاریخ آن به ۱۲۰ پیش از میلاد مسیح می‌کشد.

زبان پهلوی زبانی است که دوره‌ای از تطور را پیموده و با زبان فارسی دیرین و اوستایی تفاوتهایی دارد، به ویژه آثاری که از زمان ساسانیان و اوایل اسلام در دست است به زبان فارسی پس از اسلام نزدیکتر است تا به فارسی قدیم و اوستایی، چنان که پس از این در جای خود بدان اشاره خواهد شد.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[.ATLAS.]

زبان پهلوی از عهد اشکانیان زبان علمی ‌و ادبی ایران بود و یونان‌مآبی اشکانیان، به گفته‌ی پژوهشگران، صوری و بسیار سطحی بوده است و از این رو دیده می‌شود که از اوایل سده‌ی نخست میلادی به بعد این رویه تغییر کرده سکه‌ها، کتیبه‌ها، کتابهای علمی‌ و ادبی به این زبان نوشته شده و زبان یونانی متروک گردیده است و قدیمترین نوشته‌ی سنگی به این خط کتیبه‌ی اردشیر اول در نقش رستم و شاپور اول است که در شهر شاپور بر روی ستون سنگی به دو زبان پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی کشف گردیده است. زبان پهلوی و خط پهلوی به دو قسمت تقسیم شده است:

۱- زبان و خط پهلوی شمالی و شرقی که خاص مردم آذربایجان و خراسان کنونی (نیشابور- مشهد – سرخس – گرگان – دهستان – استوا – هرات – مرو) بوده و آن را پهلوی اشکانی یا پا*ر*تی و برخی پهلوی کلدانی می‌گویند.

۲- پهلوی جنوب و جنوب غربی است که هم از نظر لهجه و هم از نظر خط با پهلوی شمالی تفاوت داشته و کتیبه‌های ساسانی و کتابهای پهلوی که بر جای مانده به این لهجه است و به جز کتاب «درخت آسوریک» که واژه‌هایی از پهلوی شمالی در آن موجود است، دیگر سندی از پهلوی شمالی در دست نیست، مگر کتیبه‌ها و اوراقی مختصر که گذشت؛ با این حال لهجه‌ی شمالی از میان نرفت و در لهجه‌ی جنوب لغتها و فعلهای زیادی از آن موجود ماند که به جای خود خواهیم گفت.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[.ATLAS.]

در وجه تسمیه‌ی پهلوی اشاره کردیم که این کلمه همان کلمه‌ی «پرثوی» است که به قاعده و چم تبدیل حروف به‌یکدیگر حرف (ر) به (لام) و حرف (ث) به (ه) بدل گردیده و «پلهوی» شده است، پس به قاعده‌ی قلب لغتهایی که در همه‌ی زبانها جاری است چنان که گویند قفل و قلف و نرخ و نخر و چشم و چمش، این کلمه هم مقلوب گردیده «پهلوی» شد. این لفظ در آغاز نام قومی ‌بوده است دلیر که در ۲۵۰ ق.م از خراسان بیرون تاخته ‌یونانیان را از ایران راندند و در ۲۲۶ م. از میان رفتند – و آنان را پهلوان، به الف و نون جمع، و پهلو و پهلوی خواندند، و مرکز حکومت آنان ری، اصفهان، همدان، ماه نهاوند، زنجان و به گفته‌ای آذربایجان بود که پس از اسلام مملکت پهلوی نامیدند – در دوره‌ی اسلامی ‌زبان فصیح فارسی را پهلوانی‌زبان و پهلوی‌زبان خواندند و پهلوی را برابر تازی گرفتند نه برابر زبان دری و آهنگی را که در ترانه‌های «فهلویات» می‌خواندند نیز پهلوی و پهلوانی می‌گفتند؛ پهلوانی سماع و لحن پهلوی و گلبانگ پهلوی اشاره به فهلویات است.

مسعود سعد گوید :

بشنو و نیکو شنو نغمه‌ی خنیاگران

به پهلوانی سماع به خسروانی طریق

خواجه گوید:

بلبل به شـاخ سرو به گلبانگ پهلوی

می‌خواند دوش درس مقامـات معنوی

شاعری گوید:

لحــن او را مــن و بیـــت پــــهلـــوی

زخــمــه‌ی رود و ســرود خســـروی

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[.ATLAS.]

زبان سُغدی
دیگر زبان سُغدی است. سُغْد نام ناحیه‌ای است خرم، آباد و پردرخت که «سمرقند» مرکز آن است و در قدیم همه‌ی ناحیه‌ی میان «بخارا» و «سمرقند» و حوالی آن ایالت را سُغد می‌خوانده‌اند – این نواحی در اوایل اسلام به سبب خوبی آب و هوا و نعمت فراوان مشهور شده‌ یکی از چهار بهشت دنیا به شمار می‌آمده است – . این نام در کتیبه‌ی بزرگ داریوش به نام سوگدیانا آمده است و از شهرستانهای مهم ایران شمرده می‌شد و زبان مردم آن نیز لهجه ‌یا شاخه‌ای از زبان ایرانی و به سغدی معروف بوده است، این زبان در طول خطی متداول بوده است که از دیوار چین تا سمرقند و آسیای مرکزی امتداد داشته و مدت چند سده در آسیای مرکزی زبان بین‌المللی به شمار می‌رفته است. هنوز یادگار این زبان در آن سوی جیحون و دره‌ی زرافشان و نواحی سمرقند، بخارا، بلخ و بدخشان باقی است و یادگار دیگری نیز از آن در ناحیه‌ی «پامیر» متداول است و قدیمترین نمونه‌ایی که از این زبان به دست ما رسیده برگهایی است که از کتابهای مذهبی مانی پسر فدیک، پیامبر مانویان به خط آرامی، و این برگها در سالهای نزدیک، به دست کاوش‌کنندگان آثار قدیم که در ترکستان چین به کاوش و پژوهش پرداخته بودند از زیر خرابه‌های شهر ویران «تورفان» و سایر قسمتهای ترکستان چین پیدا آمده است و چون آن را خواندند، دانستند که سرودهای دینی مانی و شعرهایی است که در کیش مانوی گفته شده و از آیات کتب مذکور است و نیز برخی سندها از کیش بودایی و فصلی از عهد جدید ترسایان و مطالبی که هنوز حل نشده است در میان آنها است.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[.ATLAS.]

هرچند این آیات و اشعار پاره پاره و جدا جدا و شیرازه فروگسسته است و گویا بازمانده و مرده‌ریگی است از کتابهای پارسی مانی «شاپورگان» و کتابی دیگر که نام آن «مهرک نامه» بوده است. اما با وجود این به تاریخ تطور زبان پارسی یاری بزرگی کرده و بسیاری از لغتهای فارسی را که با لغتهای اوستا، فارسی باستانی و پهلوی از یک ج*ن*س ولی به دیگر لهجه است به ما وانمود می‌سازد و بنیاد قدیم زبان سغدی و بلکه ریشه و پایه‌ی زبان شیرین ما را که زبان فردوسی و سعدی است آشکار می‌کند؛ و نیز از کشفیات به زبانهای آریایی دیگری که زبان «تخاری» و زبان «سکایی» باشد می‌توان پی برد و اکنون مشغول حل لغات و تدارک صرف و نحو آن زبانها هستند.

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان