آگورافوبیا (Agoraphobia) که به آن هراس از مکان‌های باز یا بازارهراسی یا گذرهراسی نیز می‌گویند، از زیرمجموعه اختلال اضطراب است که به هراس و ترس مرضی از حضور در مکان‌هایی باز و شلوغ مثل سینما، مراکز خرید، پایانه‌های حمل و نقل عمومی و فرودگاه‌ها و پل و… که امکان خروج فوری و آسان آن‌ها وجود ندارد، گفته می‌شود که باغلب به علت بازبودن یا ازدحام زیاد محیط است.
این نوع ترس معمولاً با افکار اضطرابی درباره غش کردن یا از دست دادن کنترل در حضور جمع همراه است و عمدتاً منجر به اجتناب از این محل‌ها می‌شود. گذرهراسی در TR DSM-IV به عنوان یک زیر مجموعه از اختلال وحشت‌زدگی تعریف شده است، با این حال، گذرهراسی جدا از اختلال وحشت‌زدگی طبقه‌بندی شده‌است.
دلایل آگورافوبیا چیست؟
از جمله دلایل آگورافویبا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-آگورا فوبیا می‌تواند به علت مشکلات در سیستم عصبی ایجاد شود و این نیز به خاطر دلایل بیولوژیکی است.
۲- ابتلا یک فرد در خانواده به آگورافوبیا، افزایش احتمال این بیماری در دیگر افراد خانواده را نشان می‌دهد و این امر به دلیل عوامل ژنتیکی است.
۳-اگر فردی در معرض یک آسیب روحی قرار داشته باشد، مانند آزار و اذیت و یا از دست دادن یکی از نزدیکان، ممکن است به آگورافوبیا مبتلا شود.
نشانه‌ها و معیار‌های DSM ۵ برای آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز
در کتاب DSM ۵ نشانه‌هایی برای شناسایی اختلال آگورافوبیا یاد شده است که در زیر آمده است:
A: ترس یا اضطراب شدید درباره‌ی دو موقعیت (یا بیش‌تر از دو موقعیت) از ۵ موقعیت زیر:
۱- ترس یا اضطراب هنگام سوار شدن به وسایل آمد و شد عمومی مانند خودرو، اتوبوس، مترو، قطار، کشتی و هواپیما
۲- ترس یا اضطراب از مکان‌ها و جا‌های باز مانند پارکینگ‌های همگانی، پل‌های عابر پیاده، فروشگاه‌ها و مرکز‌های خرید سر باز
۳- ترس یا اضطراب از جا‌های سر بسته مانند فروشگاه، سینما، سالن تئاتر و …
۴- ترس یا اضطراب از ایستادن در صف یا قرار گرفتن در جمعیت
۵- ترس و اضطراب هنگام تنها بودن بیرون از خانه
B: فرد از این موقعیت‌ها و شرایط می‌ترسد یا از جای گرفتن در آن‌ها خودداری می‌کند. چون گمان می‌کند اگر دچار نشانه‌هایی همانند نشانه‌های حمله‌ی وحشت‌زدگی یا دیگر نشانه‌هایی که او را از پا می‌اندازد، یا او را شرمنده می‌کند شود به آسانی نمی‌تواند فرار کند. یا دست یافتن به کمک دشوار خواهد بود. برای نمونه سالمندان ممکن است از زمین افتادن بترسند یا این‌که نگران باشند نتوانند ادرار یا مدفوع خود را کنترل کنند.
C: قرار گرفتن در مکان‌های باز و موقعیت‌های آگورافوبیک تقریبا همیشه فرد را دچار ترس یا اضطراب کند.
D: فرد همه‌ی تلاش خود را می‌کند تا از موقعیت‌های آگورافوبیک یا مکان‌های باز ترس‌آور دوری کند. همیشه می‌خواهد کسی همراهش باشد یا اگر در این موقعیت‌ها باشد همیشه در حال ترس و اضطراب شدید است.
E: شدت ترس یا اضطراب فرد با شدت خطری که موقعیت آگورافوبیک پدید می‌آورد متناسب نیست.
F: خودداری، ترس و اضطراب پیاپی و پیوسته است و معمولا ۶ ماه یا بیش‌تر به طول می‌انجامد.
G: ترس، اضطراب یا خودداری، رنج و نابسامانی در زندگی فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی یا دیگر جنبه‌های زندگی را به همراه داشته باشد.
H: اگر فرد دچار یک بیماری جسمانی مانند بیماری التهاب روده یا پارکینسون باشد ترس، اضطراب و خودداری فرد به روشنی بیش از اندازه و افراطی است.
I: نشانه‌هایی که در فرد دیده می‌شود با اختلال دیگری بهتر از اختلال آگورافوبیا توجیه نشود. از آن‌جایی که برخی از اختلالات روانی نشانه‌هایی همانند و نزدیک به هم دارند، در هنگام تشخیص، فرد را دچار اختلالی می‌دانیم که توضیح بهتری برای نشانه‌های فرد باشد. برای نمونه سمپتوم‌ها و نشانه‌ها به فوبیای خاص، از نوع فرعی موقعیتی محدود نمی‌شوند؛ آن‌گونه که نشانه‌ها در اختلال اضطراب اجتماعی دیده می‌شوند تنها در موقعیت‌های اجتماعی رخ نمی‌دهند؛ به وسواس‌های فکری (مانند اختلال وسواسی اجباری OCD)، عیب یا نقص در ظاهر مانند اختلال خود زشت‌پنداری یا بادی دیسمورفیک، یادآوری‌های رویداد‌های تروماتیک در اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD، یا ترس از اضطراب جدایی مربوط نمی‌شوند.
همان‌گونه که گفته شد برخی از اختلالات روانی نشانه‌هایی یکسان دارند. برای همین است که تنها با دانستن معیار‌ها و نشانه‌های یک اختلال نمی‌توانید فرد را دچار یک اختلال روانی بدانید. شناسایی و تشخیص اختلال روانی کاری دشوار و علمی است که از سوی روان‌شناس انجام می‌شود. روان‌شناس تلاش می‌کند تا نشانه‌های گوناگونی که در فرد است را شناسایی کند و بررسی کند که این نشانه‌ها مربوط به کدام یک از اختلالات روانی است. این کاری است که تنها از یک روان‌شناس برمی‌آید. پس اگر احساس می‌کنید دچار این اختلال هستید باید با روان‌شناس گفتگو کنید.
علائم دیگر آگورافوبیا
آگورافوبیا باعث می‌شود که افراد از مکان‌هایی که باعث ترسشان می‌شود دوری کنند. علائم زیر، مواردی هستند که اگر فرد دارای آگورافوبیا در مکان‌هایی که از آن‌ها هراس دارد قرار گیرد دچارشان می‌شود:
ضربان قلب به شدت بالا
عرق کردن، استرس و لرزیدن
مشکلات تنفسی
احساس گرمای شدید یا سرمای شدید
دل پیچه و بیرون روی
درد در ناحیه س*ی*نه
مشکل در بلع
سرگیجه و احساس سستی
ترس از مرگ
البته این‌ها تمام نشانه‌های افراد مبتلا به آگورافوبیا نیستند. افراد گاهی ممکن است واقعا علاقه داشته باشند تا گاهی به بیرون از خانه بروند و در اجتماع حضور پیدا کنند، اما به محض قرار گیری در آن شرایط از تصمیم خود پشیمان شده و دچار ترس و اضطراب می‌شوند. اما خبر خوب این است که روش‌های درمانی زیادی برای از کاهش و کنترل این عارضه کشف شده است که می‌تواند به شما کمک کند تا آرامش خود را حفظ کنید.
درمان اختلال آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز
برای درمان آگورافوبیا از دارو درمانی و روان‌درمانی بهره‌برداری می‌شود. دارو‌ها می‌توانند از شدت آگورافوبیا و اضطراب فرد بکاهند و نقش کنترل‌کننده را بازی می‌کنند، اما برای درمان کامل آگورافوبیا نیاز به روان‌درمانی است که از سوی روان‌شناس انجام می‌شود.
دارو درمانی اختلال آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز
برای درمان دارویی آگورافوبیا از دارو‌های ضدافسردگی بهره‌برداری می‌شود. این دارو‌ها در کاهش اضطراب نقش مهمی دارند. در این زمینه بیش‌تر دارو‌های مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین به کار برده می‌شود هم‌چنین بنزودیازپین‌ها، دارو‌های ضدافسردگی سه حلقه‌ای نیز کاربرد دارند. اما درمان با بنزودیازپین‌ها نباید بیش از یک ماه باشد، چون بنزودیازپین‌ها می‌توانند عوارض به همراه داشته باشند.
روان‌درمانی اختلال آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز
شیوه‌های روان‌درمانی و راهکار‌های گوناگونی برای درمان آگورافوبیا به کار برده می‌شود. درمان شناختی – رفتاری یا CBT یکی از پرکاربردترین شیوه‌های روان‌درمانی برای آگورافوبیا است. مواجهه‌درمانی یکی از راهکار‌های خوبی است که به درمان آگورافوبیا می‌انجامد. در این روش فرد بار‌ها با موقعیت‌های ترس‌آور و اضطراب‌آور روبه‌رو می‌شود و هر بار از محرک‌های شدیدتری برای ترس و اضطراب بهره گرفته می‌شود. در این روش فرد می‌آموزد چگونه گام به گام از پایین‌ترین سطح تا شدیدترین سطح ترس و اضطراب خود را درباره‌ی مکان‌های باز مدیریت کند. گروه‌درمانی، رفتار درمانی، نوروفیدبک و روانکاوی نیز از دیگر شیوه‌های موثر برای درمان آگورافوبیا هستند. اگر دچار آگورافوبیا هستید پیشنهاد می‌کنم پیش روان‌شناس بروید و دوره‌های روان‌درمانی و دارودرمانی را سپری کنید. درمان آگورافوبیا ممکن است چند ماه زمان ببرد پس نباید ناامید شد و باید با روان‌شناس همکاری داشته باشید.
منبع: مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی رسش
این نوع ترس معمولاً با افکار اضطرابی درباره غش کردن یا از دست دادن کنترل در حضور جمع همراه است و عمدتاً منجر به اجتناب از این محل‌ها می‌شود. گذرهراسی در TR DSM-IV به عنوان یک زیر مجموعه از اختلال وحشت‌زدگی تعریف شده است، با این حال، گذرهراسی جدا از اختلال وحشت‌زدگی طبقه‌بندی شده‌است.
دلایل آگورافوبیا چیست؟
از جمله دلایل آگورافویبا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-آگورا فوبیا می‌تواند به علت مشکلات در سیستم عصبی ایجاد شود و این نیز به خاطر دلایل بیولوژیکی است.
۲- ابتلا یک فرد در خانواده به آگورافوبیا، افزایش احتمال این بیماری در دیگر افراد خانواده را نشان می‌دهد و این امر به دلیل عوامل ژنتیکی است.
۳-اگر فردی در معرض یک آسیب روحی قرار داشته باشد، مانند آزار و اذیت و یا از دست دادن یکی از نزدیکان، ممکن است به آگورافوبیا مبتلا شود.
نشانه‌ها و معیار‌های DSM ۵ برای آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز
در کتاب DSM ۵ نشانه‌هایی برای شناسایی اختلال آگورافوبیا یاد شده است که در زیر آمده است:
A: ترس یا اضطراب شدید درباره‌ی دو موقعیت (یا بیش‌تر از دو موقعیت) از ۵ موقعیت زیر:
۱- ترس یا اضطراب هنگام سوار شدن به وسایل آمد و شد عمومی مانند خودرو، اتوبوس، مترو، قطار، کشتی و هواپیما
۲- ترس یا اضطراب از مکان‌ها و جا‌های باز مانند پارکینگ‌های همگانی، پل‌های عابر پیاده، فروشگاه‌ها و مرکز‌های خرید سر باز
۳- ترس یا اضطراب از جا‌های سر بسته مانند فروشگاه، سینما، سالن تئاتر و …
۴- ترس یا اضطراب از ایستادن در صف یا قرار گرفتن در جمعیت
۵- ترس و اضطراب هنگام تنها بودن بیرون از خانه
B: فرد از این موقعیت‌ها و شرایط می‌ترسد یا از جای گرفتن در آن‌ها خودداری می‌کند. چون گمان می‌کند اگر دچار نشانه‌هایی همانند نشانه‌های حمله‌ی وحشت‌زدگی یا دیگر نشانه‌هایی که او را از پا می‌اندازد، یا او را شرمنده می‌کند شود به آسانی نمی‌تواند فرار کند. یا دست یافتن به کمک دشوار خواهد بود. برای نمونه سالمندان ممکن است از زمین افتادن بترسند یا این‌که نگران باشند نتوانند ادرار یا مدفوع خود را کنترل کنند.
C: قرار گرفتن در مکان‌های باز و موقعیت‌های آگورافوبیک تقریبا همیشه فرد را دچار ترس یا اضطراب کند.
D: فرد همه‌ی تلاش خود را می‌کند تا از موقعیت‌های آگورافوبیک یا مکان‌های باز ترس‌آور دوری کند. همیشه می‌خواهد کسی همراهش باشد یا اگر در این موقعیت‌ها باشد همیشه در حال ترس و اضطراب شدید است.
E: شدت ترس یا اضطراب فرد با شدت خطری که موقعیت آگورافوبیک پدید می‌آورد متناسب نیست.
F: خودداری، ترس و اضطراب پیاپی و پیوسته است و معمولا ۶ ماه یا بیش‌تر به طول می‌انجامد.
G: ترس، اضطراب یا خودداری، رنج و نابسامانی در زندگی فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی یا دیگر جنبه‌های زندگی را به همراه داشته باشد.
H: اگر فرد دچار یک بیماری جسمانی مانند بیماری التهاب روده یا پارکینسون باشد ترس، اضطراب و خودداری فرد به روشنی بیش از اندازه و افراطی است.
I: نشانه‌هایی که در فرد دیده می‌شود با اختلال دیگری بهتر از اختلال آگورافوبیا توجیه نشود. از آن‌جایی که برخی از اختلالات روانی نشانه‌هایی همانند و نزدیک به هم دارند، در هنگام تشخیص، فرد را دچار اختلالی می‌دانیم که توضیح بهتری برای نشانه‌های فرد باشد. برای نمونه سمپتوم‌ها و نشانه‌ها به فوبیای خاص، از نوع فرعی موقعیتی محدود نمی‌شوند؛ آن‌گونه که نشانه‌ها در اختلال اضطراب اجتماعی دیده می‌شوند تنها در موقعیت‌های اجتماعی رخ نمی‌دهند؛ به وسواس‌های فکری (مانند اختلال وسواسی اجباری OCD)، عیب یا نقص در ظاهر مانند اختلال خود زشت‌پنداری یا بادی دیسمورفیک، یادآوری‌های رویداد‌های تروماتیک در اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD، یا ترس از اضطراب جدایی مربوط نمی‌شوند.
همان‌گونه که گفته شد برخی از اختلالات روانی نشانه‌هایی یکسان دارند. برای همین است که تنها با دانستن معیار‌ها و نشانه‌های یک اختلال نمی‌توانید فرد را دچار یک اختلال روانی بدانید. شناسایی و تشخیص اختلال روانی کاری دشوار و علمی است که از سوی روان‌شناس انجام می‌شود. روان‌شناس تلاش می‌کند تا نشانه‌های گوناگونی که در فرد است را شناسایی کند و بررسی کند که این نشانه‌ها مربوط به کدام یک از اختلالات روانی است. این کاری است که تنها از یک روان‌شناس برمی‌آید. پس اگر احساس می‌کنید دچار این اختلال هستید باید با روان‌شناس گفتگو کنید.
علائم دیگر آگورافوبیا
آگورافوبیا باعث می‌شود که افراد از مکان‌هایی که باعث ترسشان می‌شود دوری کنند. علائم زیر، مواردی هستند که اگر فرد دارای آگورافوبیا در مکان‌هایی که از آن‌ها هراس دارد قرار گیرد دچارشان می‌شود:
ضربان قلب به شدت بالا
عرق کردن، استرس و لرزیدن
مشکلات تنفسی
احساس گرمای شدید یا سرمای شدید
دل پیچه و بیرون روی
درد در ناحیه س*ی*نه
مشکل در بلع
سرگیجه و احساس سستی
ترس از مرگ
البته این‌ها تمام نشانه‌های افراد مبتلا به آگورافوبیا نیستند. افراد گاهی ممکن است واقعا علاقه داشته باشند تا گاهی به بیرون از خانه بروند و در اجتماع حضور پیدا کنند، اما به محض قرار گیری در آن شرایط از تصمیم خود پشیمان شده و دچار ترس و اضطراب می‌شوند. اما خبر خوب این است که روش‌های درمانی زیادی برای از کاهش و کنترل این عارضه کشف شده است که می‌تواند به شما کمک کند تا آرامش خود را حفظ کنید.
درمان اختلال آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز
برای درمان آگورافوبیا از دارو درمانی و روان‌درمانی بهره‌برداری می‌شود. دارو‌ها می‌توانند از شدت آگورافوبیا و اضطراب فرد بکاهند و نقش کنترل‌کننده را بازی می‌کنند، اما برای درمان کامل آگورافوبیا نیاز به روان‌درمانی است که از سوی روان‌شناس انجام می‌شود.
دارو درمانی اختلال آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز
برای درمان دارویی آگورافوبیا از دارو‌های ضدافسردگی بهره‌برداری می‌شود. این دارو‌ها در کاهش اضطراب نقش مهمی دارند. در این زمینه بیش‌تر دارو‌های مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین به کار برده می‌شود هم‌چنین بنزودیازپین‌ها، دارو‌های ضدافسردگی سه حلقه‌ای نیز کاربرد دارند. اما درمان با بنزودیازپین‌ها نباید بیش از یک ماه باشد، چون بنزودیازپین‌ها می‌توانند عوارض به همراه داشته باشند.
روان‌درمانی اختلال آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز
شیوه‌های روان‌درمانی و راهکار‌های گوناگونی برای درمان آگورافوبیا به کار برده می‌شود. درمان شناختی – رفتاری یا CBT یکی از پرکاربردترین شیوه‌های روان‌درمانی برای آگورافوبیا است. مواجهه‌درمانی یکی از راهکار‌های خوبی است که به درمان آگورافوبیا می‌انجامد. در این روش فرد بار‌ها با موقعیت‌های ترس‌آور و اضطراب‌آور روبه‌رو می‌شود و هر بار از محرک‌های شدیدتری برای ترس و اضطراب بهره گرفته می‌شود. در این روش فرد می‌آموزد چگونه گام به گام از پایین‌ترین سطح تا شدیدترین سطح ترس و اضطراب خود را درباره‌ی مکان‌های باز مدیریت کند. گروه‌درمانی، رفتار درمانی، نوروفیدبک و روانکاوی نیز از دیگر شیوه‌های موثر برای درمان آگورافوبیا هستند. اگر دچار آگورافوبیا هستید پیشنهاد می‌کنم پیش روان‌شناس بروید و دوره‌های روان‌درمانی و دارودرمانی را سپری کنید. درمان آگورافوبیا ممکن است چند ماه زمان ببرد پس نباید ناامید شد و باید با روان‌شناس همکاری داشته باشید.
منبع: مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی رسش
