حقوق جستاری دربارۀ تأخیر در اجرای حد

[MAHDIS]

چکیده

برابر روایات، تأخیر در اجرای حد روا نیست. این روایات اغلب ناظر به حدود اصطلاحی تفسیر و تعبیر شده اند. این مقاله با واکاوی مضمون این روایات، آنها را به مطلق کیفرهای لازمالاجرا ناظر دانسته است. در واقع، لزوم اجرای متعارف کیفر پس از اثبات نهایی جرم، به حدود اصطلاحی اختصاص ندارد. باید همۀ مجازاتها را با رعایت اصل قطعیت کیفر اجرا کرد. به همین ترتیب در چارچوب رعایت اصل قطعیت اجرای کیفر مانعی ندارد که مصلحت، تأخیر اجرای کیفر را تجویز یا ایجاب کند. این مصالح به مواردی اختصاص ندارد که در نصوص برشمرده شدهاند. مهم این است که تأخیر در اجرای کیفر، مصداق تضییع و ابطال حد و اهمال در اجرای آن نباشد. پس حد و تعزیر از جنبۀ تأخیر در اجرا با یکدیگر تفاوت ندارند. مقاله همچنین دامنۀ حکم عدم جواز تأخیر حد و تأخیر در فرض اجتماع مجازات ها را واکاوی کرده است.

رحیم نوبهار

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

مقدمه

بسیاری از متون فقهی امامیه عدم جواز تـأخیر در اجـرای حـد را از احکـام اختـصاصیحدود به شمار آورده اند. این تفاوت میان حد و تعزیر، خود یکی دیگـر از اسـ باب جـدایی حد از تعزیر قلمداد می شود. این نظریه به ظاهر روایات مستند است.

در حقوق جزای عرفی هم، عدم جواز تأخیر در اجرای کیفر، اصل پذیر فتهشده ای اسـ ت. مجازات ها برای کارآمدی باید بهطور قطعی اجرا شوند . با این حال در فقـه جزایـی اسـلام دو نکته، واکاوی این مبحث را ضروری کرده است: نخست اینکه آیا عدم جواز تأخیر در اجـرای کیفر به حدود اصطلاحی اختصاص دارد؟ با لحاظ این واقعیت که همۀ جرایم حدی لزوماً از همۀ جرایم تعزیری مهم تر نیستند، آیا در تعزیرات صرفاً از آنروی کـه تعزیرنـد، هـر گونـه تأخیر و درنگی رواست؟ به ویژه با توجه به اینکـه حتـی از چـ شمانـداز دینـی هـم در میـان تعزیرات، جرایم مهمی وجود دارند، آیا میتوان هر گونه تأخیر در اجرای تعزیر را پذیرفت؟

دوم اینکه در نظامهای عرفی گون ههایی از تأخیرهای معقول و متعارف حتی پـس از اثبات جرم به لحاظ مراعات مصلحت یا دفع مفسدۀ مهمی پذیر فته مـیشـو د. برخـی از این تأخیرات دارای وجه انسانی و احترام به حقوق محکـوم اسـ ت. آیـا در فقـه کیفـری اسلام این دست مصالح و مفاسد نادیده انگاشته شده است و کیفـر بایـد پـس از اثبـات جرم، بیدرنگ اجرا شود یا آنکه تأخیرهای حکیمانه و مصلح تآمیز از جملـه تـأخیر بـه استناد جهات انسانی، مجوز تأخیر حد است؟ اگر اینگونه مصالح مجوز تأخیر در اجـرای حد باشند، آیا آنها به مواردی محدود می شوند که صریحاً در متون دینی ذکر شده اند؛ یا آنکه مصالح نوپیدا نیز مجوز تأخیر اجرای حدند؟

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

قانون های جزایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی معمولاً به نوعی از این آمـوزۀ فقهـی اجرای فوری حد اثر پذیر فتهاند. مادۀ 80 قانون مجازات اسلامی 1370 تأکید می کرد که حد زنا جز در مواردی که بهموجب همان قانون استثنا شده بود، باید فوری جاری شـو د. قانون مجازات اسلامی 1392 نیز حساسیت خود را نسبت به تأخیر در اجرای حـد ابـراز کرده است . مادۀ 135 این قانون از اصل عدم تأخیر در اجرای حد همچـون یـک قاعـده حکایت می کند؛ تا جای یکه حتی در فرض تزاحم اجرای حد بـا تعزیـر حـ قالناسـی نیـز اجرای حد را مقدم دانسته است.1 پس همچنان اعتقاد بر این است کـه در اجـرای حـد



1. مادۀ 135ق. م. ا: در تعدد جرایم موجب حد و تعزیر و نیز جرایم موجب قصاص و تعزیـر مجـازات هـا جمع و ابتدا حد یا قصاص اجرا مي شود مگر حد یا قصاص، سالب حیات و تعزیر، حق الناس یـا تعزیـر معین شرعي باشد و موجب تأخیر اجراي حد نیز نشود که در این صورت ابتدا تعزیر اجرا مي گردد.

باید دقت و سخ تگیری های خاصی به کار بسته شود . برخی نویـسندگان هـم همـسو بـا دیدگاههای رایج، حتی عدم جواز تأخیر در اجرای حد را از قواعد باب حدود برشمر دهاند(حاجی ده آبادی، 7831: 532 ).

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

در مقاله با روش تحلیلی به این پرس شها پاسـخ مـیدهـیم کـ ه: مقـصود از نـاروایی تأخیر در اجرای حد چیست؟ آیا ادلۀ کافی این حکم را پشتیبانی مـیکننـد؟ آیـا عـدم جواز تأخیر به حدود مصطلح اختصاص دارند؟ فلسفه و دامنـۀ حکـم عـدم جـواز تـأخیر چیست؟ آیا مصالحی که تأخیر در اجرای حد را تجـویز یـا ایجـاب مـیکنـد، بـه مـوارد منصوص محدودند یا هر مصلحت مهمی شاید مجوز تأخیر باشد؟

آنچه بر اهمیت رسیدگی به این پرسش ها می افزاید این است که عـدم جـواز تـأخیر حد گاه به این معنا تفسیر و تعبیر شده است که نهادهایی مانند تعلیق و تعویق مجازات در حدود راه پیدا نم یکند. بنابراین واکاوی مستندات حکم به عـدم جـواز تـأخیر و نیـز فهم دامنۀ معنایی نصوص مربوط و اینکه آیا آنها واقعاً بر چنین مطالبی دلالت دارنـد یـا خیر، مهمتر می شود.

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

1. معنای تأخیر در اجرای حد

مقصود از تأخیر در اجرای حد (که در متون دینی از آن نهی شده اسـ ت) تـأخیر در اجـرای حد پس از اثبات قضایی جرم است. تعجیل در حکمی که هنوز همۀ مراحل اثبـات قـضایی خود را طی نکرده، بیمعناست. پس ادلۀ تسریع در اجرای کیفر هرگـز بـر عجلـه در فراینـد رسیدگی دلالت ندارد . به این مطلب در برخی روایات مربوط هم تصریح شده اسـ ت. زیـرا از اجرای حد پس از حتمی شدن آن سخن گفت هاند (النوری، 1407، ج 27 :18، روایت 2).

عدم اجرای حد در صورت نبود شرایط لازم برای اجرا، مصداق تـأخیر نیـست؛ مـثلاً انتظار برای حضور شهود در مواردی که حضور آنها شرط است، یـا تـأخیر بـرای حـضور شاهدان و ناظران اجرای حد، مصداق تأخیر نکوهیده نیست؛ زیرا بنـا بـه فـرض، شـرط اجرای حد هنوز محقق نشده است . بنابراین برشمردن این مـوارد از مـوارد جـواز تـأخیر حد، مسامح هآمیز است.

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

تأخیر با تعطیل و تضییع حد که در روایات دیگری از آن نهی شـده، متفـاوت اسـ ت. گونه هایی از تأخیر البته شاید مایۀ تضییع و بیاثری کیفر شود. بهدلیـل همـین ارتبـاط، گاه فقیهان از حرمت چنان تأخیری سخن گف تهاند که موجب تعطیل حد باشد (النجفی، 1405، ج 395 :41).

در همۀ نظامهای عرفی بر عدم درنگ و تأخیر بلاوجه در اجرای کیفر بـه ایـن معنـاتأکید می شود. بخشی از مقاصـد و اهـداف مجـازات بـا اجـرای قـاطع و بـ هموقـع کیفـردست یافتنی هستند. از چشم انداز فلسفی و حقوقی نیز از جهـات گونـاگون »عـدالت « بـا »زمان« پیوند دارد . بهویژه زیان دیدگان از جرم انتظار دارند کـه نظـام عـدالت کیفـری در زمان مناسبی بزهکار را تنبیه کند . بـه نظـر آنـان گونـ ههـایی از تـأخیر شـاید مـصداق بیتوجهی نظام عدالت به حقوق و خواست آنان باشد . در جرایم عمومی هـم گـاه نـوعی انتظار عمومی برای اجرای سریع کیفر وجـود دارد . گـاه البتـه ایـن ان تظـار برخاسـته از هیجان و احساسات است؛ اما گاه مبنـای معقـول و عقلانـی دار د. از چـ شمانـداز اهـداف مجاز اتها نیز گاه تأخیر بی اندازه، شاید کیفر را به لحاظ فواید اجتماعی بیاثر کند.

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

2. دلایل لزوم اجرای فوری حد

2. 1. قرآن مجید و اجرای فوری حد

در قرآن مجید صریحاً دربارۀ تأخیر در اجرای حد مطلبی دیده نمیشـو د. قـرآن مجیـد تنها حکم اجرای برخی مجازات های حدی را ذکر کرده است. حکم بـه اجـرای برخـی از این حدود مانند حد زنا، قذف و سرقت ساختار امری دار د. برای وجوب تعجیل و فـور در اجرای حد ممکن است به لزوم فوری بودن امتثال امر استناد شود . می دانیم کـه برخـی اصولیان برآنند که لازمۀ عقلی هر امر و فرمانی، امتثال فوری آن است. البتـه ایـن مبنـا طرفداران کمی دار د. رأی موافق با تحقیق که بیشتر دانشمندان اصولی میپذیرنـد، ایـن است که امر عقلاً بر لزوم طبیعت و ماهیتی دلالت دارد که بـه آن امـر شـده اسـت؛ امـا دربارۀ اینکه مأموربٌه باید فوراً یا با تأخیر تحقق پیدا کند، ساکت است.

با این حال برای اثبات لزوم اجرای فوری حد به این دلیل استناد نشده است. پیداست که این دلیل از اثبات لزوم فوری بودن اجرای حد ناتوان خواهد بود؛ زیرا این دلیل، اعـم از مدعی است و بر فرض صحت، فوریت را نهتنها در حدود کـه در تعزیـرات هـم اثبـات می کند؛ به ویژه در تعزیرات منصوص که همچون حدود دارای امر شرعی هـستند؛ حـال آنکه به لزوم اجرای فوری کیفر تعزیری فتوا داده نشده است. پس استناد به دلیل فوریت به نوعی نفی اختصاص آن به حدود محسوب می شود.

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

حتی بر این مبنا که مراعات فور، جزو مدلول لفظی یا عقلی ساختار امر باشد، فور را باید به فور عرفی تفسیر و تعبیر کر د. فوریت در هر کاری بسته به مورد تفاوت میکنـد؛ بنابراین بعید است که بر این مبنا بتوان لزوم تسریع در اجرای حـد بـ همعنـای خـاص رااثبات کرد. پس آیاتی که کیفر جرایم حدی را بیان می کنند از بیان فور ساکتند.

قرآن مجید همچنین یکی از اوصاف مؤمنان را محافظت بـر حـدود الهـی برشـمرده است (توبه ).: 211 اگر این آیه آن گونه کـه از برخـی روایـات هـم برم ـیآیـد (الطوسـی، 1387، ج 4: 313) به حدود هم ناظر باشد، حداکثر مدلول آیه آن است که حد را نباید تضییع کرد، اما آیۀ شریفه بر مسئلۀ سرعت یا فوریت در اجرا دلالتی ندار د. اگـر نگـوییم محافظت بر امری آنقدر که بر دقت و تأمل دلالـت التزامـی دارد، بـر سـرعت و شـتاب دلالت ندارد . پس از ظاهر آیات قرآن مجید نکتۀ خاصی دربارۀ لزوم تسریع غیرمتعـارف در اجرای کیف ر ـ حد باشد، یا تعزیر ـ استفاده نم یشود.

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

2. 2. سنت و تأخیر در اجرای حد

در روایاتی با بیا نهایی به ظاهر تأکیدآمیز، مستقیم یا غیرمستقیم بر اجرای فوری حدود تأکید شده است. در ادامه این روایات را بررسی می کنیم.



2. 2. 1. روایت سکونی

از جملۀ مستندات عدم جواز تـأخیر در اجـرای حـد، روایـت نـوفلی از سـکونی از امـام صادق(ع) است. برابر این روایت:

»سه نفر به زنای مردی گواهی دادند؛ امیرالمؤمنین (ع) فرمود: نفر چهارم کجاسـت؟ گفتند: به زودی می آید. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: آنها را حد بزنید؛ در حدود حتی مهلت یک ساعته هم نیست« (الکلینی، 1387، ج 7: 012 ).

قریب به این مضمون، روایات دیگری هم وجـود دارد کـه احتمـالاً نـاظر بـه همـین قضیه اند (الکلینی، 1387، ج 7 ).: 012 بعید است در ایـن زمینـه رخـدادهای متعـددی وجود داشته و هر حدیث ناظر به واقعۀ جداگانه ای باشد.

از مناقشات سندی روایت سکونی که بگذریم، این پرسش مطرح میشـود کـه برابـر متن روایت، کسی که گواهان علیه او شهادت دادهاند، خواستار اجرای قذف نشده اسـ ت. به حکم روایات، اجرای حدود در حقو قالناس به درخواست شاکی خصوصی وابسته است (الحرالعاملی، 1401، ج ).81: 443 فقیهان هم بـه مـضمون ایـن روایـات فتـوا دادهانـد

(الحلی، 1408، ج 145 :4؛ ج 3: 125 ).

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان

[MAHDIS]

در برخی نق لهای این روایت بهجای حدّوهم، خذوهم آمده است (النوری، 1407، ج

81: 72) در این صورت، معنای روایت این خواهد بود که: شاهدان را بگیرید؛ یعنی آنـان را حبس کنید.

البته در متن حدیث تصریح نشده که بر شاهدان حد اجرا شده اسـ ت. ایـن احتمـال منتفی نیست که بیان امام (ع) خطاب تهدیدگونه ای باشد . خطاب هایی که به ظاهر امر و فرمانند اما در واقع، تهدیدند کم نیست. حتی تهدید گاه یکی از معانی صیغۀ امر بهشمار آمده است (عاملی، ).2631: 84 شاید امام (ع) با این بیـان در صـدد آمـوزش پرهیـز از گواهی دادن در منافیات عفت به مردم بو دهاند، تـا لـزوم سـرعت در اجـرای حـ د. برابـر انبوهی از آموز ههای اسلامی در اینگونه موارد هرگـاه شـاکی خـصوصی وجـود نداشـته باشد، بر تستر و پر دهپوشی تأکید شده است، نه تلاش برای اثبات جرم از طریق حـضور در دادگاه و ادای گواهی.

به علاوه روایت متضمن مطالب خلاف اصلی است. فرض کنیم چهار نفر انسان عـادل، قصد حضور در دادگاه برای ادای گواهی داشتهاند؛ معقول نیست اگر بـ هدلیـل حادثـ های یکی از گواهان حضور نیافت، بر سه گواه دیگر بیدرنگ حد اجرا شو د. شاید همۀ شـهود به وقوع عمل یقین داشتهاند و بر ای نفر چهارم، مشکلی پی شبینی نشده بـ هوجـود آمـده است.

انجمن رمان نویسی | تک رمان

انجمن رمان نویسی تک رمان با هدف تشویق نویسندگان ایجاد شده و در راستای پیشرفت نویسنده های نوقلم و چاپ برترین رمان ها فعالیت می کند.

forums.taakroman.ir

 

انجمن رمان نویسی دانلود رمان